Ένα θέμα που θέτουν πολλές φορές οι θεατές τόσο των προπονήσεων, όσο και (πιο συχνά) των επιδείξεων πολεμικών τεχνών είναι το θέμα της συνεργασίας μεταξύ των ασκούμενων και δη μεταξύ μαθητή και δασκάλου. Ειδικά σε τέχνες όπως τα παράγωγα του τζουτζούτσου (τζούντο, αϊκίντο κ.λπ.), αλλά και γενικότερα, στις τέχνες που στηρίζουν τη διδασκαλία τους στα κάτα, φαίνεται ότι υπάρχει ένα consensus μεταξύ των θεατών (και μιλάμε για τους θεατές που δεν ασχολούνται καθόλου με τις πολεμικές τέχνες ή που ασχολούνται με κάποιο μαχητικό άθλημα) να εκφράζουν επισημάνσεις του τύπου «Ναι, καλά. Και ο άλλος έτσι θα κάτσει;» ή «Μα δεν τον έριξε, ο άλλος έπεσε μόνος του» ή το all-time classic «Και τι θα γίνει αν ο άλλος κάνει το Χ ή το Ψ τη στιγμή που πας να κάνεις το Α ή το Β;» Εν ολίγοις, τίθεται υπό αμφισβήτηση το αν και κατά πόσον το θέαμα που παρουσιάζεται είναι αποκλειστικά και μόνο χορογραφία ή κάτι παραπάνω.
Βεβαίως το θέμα ανάγεται μια ακόμα φορά στο γνωστό (και όταν λέμε «γνωστό» εννοούμε τόσο συζητημένο που έχει καταντήσει αηδία) θέμα της αποτελεσματικότητας. Ουδείς βεβαίως επισημαίνει ότι οι περισσότεροι που θέτουν τέτοια ερωτήματα (α) δεν έχουν κάνει πολεμικές τέχνες ποτέ στη ζωή τους, (β) έχουν σχηματίσει την αντίληψή τους περί συμπλοκής από διάφορα χολιγουντιανά κατασκευάσματα στα οποία τα πάντα είναι ούτως ή άλλως σίγουρα χορογραφημένα (γ) δε γνωρίζουν τη λειτουργία των κάτα στις πολεμικές τέχνες αλλά και στους πολιτισμούς της Ανατολής γενικότερα (δ) παραβλέπουν πρακτικές λεπτομέρειες όπως π.χ. ότι ακόμα και η πιο άτεχνη πτώση του πιο αρχάριου τζουντόκα δεν έχει καμία σχέση με το πώς θα πέσει ο μέσος άνθρωπος αν σκοντάψει στο μπάνιο του. Είμαι απολύτως σίγουρος ότι οι άνθρωποι αυτοί θα άλλαζαν γνώμη αν έκαναν μια ώρα προπόνηση π.χ. τζούντο ή αϊκίντο ή κεντζούτσου –και είμαι σίγουρος επειδή το έχω δει να γίνεται. Όπως επίσης έχω δει και πόσο γρήγορα εγκαταλείπουν διότι, τελικά, η καλογερική διαθέτει ένα κάποιο βάρος.
Σε καμία περίπτωση δεν πιστεύω ότι τα παραπάνω δικαιώνουν όλους τους δασκάλους όλων των πολεμικών τεχνών. Υπάρχουν πολλοί (ίσως και πάρα πολλοί) δάσκαλοι που διαμορφώνουν με τους μαθητές τους τέτοιες σχέσεις που οι τελευταίοι φροντίζουν να πέσουν μόνοι τους ώστε να κάνουν τους πρώτους να δείξουν ωραίοι –συχνά οι σχέσεις αυτές είναι νοσηρές και στηρίζονται στην έμμεση ή άμεση απειλή. Υπάρχουν πολλοί (ίσως και πάρα πολλοί) δάσκαλοι που, προκειμένου να κάνουν την τέχνη τους πιο ελκυστική στο ευρύ κοινό, εκπαιδεύουν τους μαθητές τους ώστε να πέσουν θεαματικά και κάνοντας διάφορα ακροβατικά. Υπάρχουν πολλοί (ίσως και πάρα πολλοί) δάσκαλοι που, προκειμένου να κρύψουν τη δική τους ανεπάρκεια ως προς το σύνολο της τέχνης τους, μεταφέρουν την ουσία της στα εν λόγω ακροβατικά, μετατρέποντάς την οι ίδιοι –όντως– σε χορό.
Όλα αυτά ισχύουν. Ενδέχεται όμως να ισχύει και κάτι άλλο το οποίο περιγράφει σε μια ιστορία του ο Τρέβορ Λέγκετ (1914-2000), μια θρυλική φυσιογνωμία του βρετανικού τζούντο και ένας από τους ανθρώπους που συνέβαλαν τα μέγιστα στη δια-πολιτισμική επαφή μεταξύ Δύσης και Ανατολής, ως διπλωμάτης στο Τόκιο (1939-1942) διευθυντής της ιαπωνικής υπηρεσίας του BBC (1946-1970), 6ο νταν από το Κόντοκαν, 9ο νταν από τη Βρετανική Ομοσπονδία Τζούντο, αρχι-εκπαιδευτής του ιστορικού βρετανικού ντότζο τζούντο Μπουντοκουάι (1954-1964) και 5ο νταν στο ιαπωνικό σκάκι, σόγκι. Σε περίπτωση δε που κάποιοι ανησυχούν ή ενδιαφέρονται (και για να μην ξεχνιόμαστε!), ναι, σύντομα τα βιβλία του θα μεταφραστούν και στα ελληνικά και θα κυκλοφορήσουν από το Αλκίμαχον.
Η ιστορία που περιγράφει ο Λέγκετ, αναφέρεται σε μια άλλη θρυλική φυσιογνωμία του τζούντο, τον Τόκου Σάνπο, τον επονομαζόμενο και «δαίμονα του Κόντοκαν» –μιλάμε για εποχές όπου διευθυντής του Κόντοκαν ήταν ο ίδιος ο Κάνο Τζίγκορο και όπου στις προπονήσεις πετύχαινε κανείς δασκάλους των δέκα νταν όπως ο Ναγκαόκα Χιντεκάζου ή ο Μιφούνε Κιούζο. Αν και μέλος εκείνης της ελίτ, ο Τόκου είχε ήδη στο παρελθόν του μια αποβολή από τον Κάνο επειδή κάποιο βράδυ έβγαλε εκτός μάχης πέντε άτομα που του επιτέθηκαν σε ένα αδιέξοδο στενό. Παρά το γεγονός ότι δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά (ο ίδιος ο Κάνο απαντούσε στην ερώτηση «Τι να κάνω αν μου επιτεθούν;» λέγοντας «Έχεις δύο γερά πόδια. Τρέχα!»), το ότι μπλέχτηκε στον καυγά και τραυμάτισε σοβαρά τον έναν από τους πέντε υπήρξε αρκετός λόγος για να τεθεί εκτός Κόντοκαν για έξι μήνες.
Όταν ο Λέγκετ γνώρισε τον Τόκου, αυτός ήταν ήδη πολύ μεγάλος σε ηλικία και είχε περάσει ένα εγκεφαλικό. Οι ούκε του, νεαροί με 3 και 4 νταν σηκώνονταν για να τον βοηθήσουν να δείξει τεχνικές και εκείνος έκανε την τεχνική όσο καλύτερα μπορούσε –όχι και πολύ καλά, σε σημείο μάλιστα που μερικές φορές ο ούκε τον κρατούσε για να μην πέσει και ο ίδιος κάτω. Προς έκπληξη του –επίσης νεαρού τότε– βρετανού, κανένας ούκε δεν σκεφτόταν να μην το κάνει καθώς αυτό ήταν μέρος της προπόνησής τους τον κύριο όγκο της οποίας τον έκαναν στη συνέχεια τα 6α και τα 7α νταν, που εκτελούσαν χρέη βοηθών του γέρου δασκάλου. Σύμφωνα με τον Λέγκετ, το «τελετουργικό» αυτό από το οποίο δεν γλίτωνε κανείς, χρησίμευε για να διδάξει τους νεαρούς τζουντόκα την ταπεινοφροσύνη που οφείλει να αποτελεί μέρος της προπόνησης. Και δεν εννοεί μόνο της προπόνησης στις πολεμικές τέχνες.
Δεν ξέρω αν οι σημερινοί δάσκαλοι πολεμικών τεχνών σκέφτονται έτσι. Ούτε αν οι μαθητές τους δέχονται πολύ εύκολα τον «εξευτελισμό» μπροστά στο κοινό εντός και εκτός τατάμι. Ακόμα όμως και αν η πρόθεση του δασκάλου δεν είναι αυτή, είναι βέβαιο ότι ο συγκεκριμένος «εξευτελισμός» συμβάλλει σοβαρά στο χτίσιμο του χαρακτήρα του ασκούμενου, μαθαίνοντάς τον να μην υιοθετήσει ποτέ την αίσθηση ότι έχει μάθει τα πάντα, ότι το μόνο που μετράει είναι η νίκη σε έναν αγώνα ή ότι η υπερηφάνειά του είναι η υπέρτατη αξία. Ας μην ξεχνάμε ότι οι πολεμικές τέχνες είναι από τις λίγες δραστηριότητες που ο «χαμένος» (ούκε) δέχεται συγχαρητήρια επειδή «έχασε» καλά (ουκέμι). Πόσο ανακουφιστικό είναι αυτό στην εποχή του the winner takes all...
...ή έτσι λεει ο σεμπάι τουλάχιστον. Εγώ απλώς το μεταφέρω...
Βεβαίως το θέμα ανάγεται μια ακόμα φορά στο γνωστό (και όταν λέμε «γνωστό» εννοούμε τόσο συζητημένο που έχει καταντήσει αηδία) θέμα της αποτελεσματικότητας. Ουδείς βεβαίως επισημαίνει ότι οι περισσότεροι που θέτουν τέτοια ερωτήματα (α) δεν έχουν κάνει πολεμικές τέχνες ποτέ στη ζωή τους, (β) έχουν σχηματίσει την αντίληψή τους περί συμπλοκής από διάφορα χολιγουντιανά κατασκευάσματα στα οποία τα πάντα είναι ούτως ή άλλως σίγουρα χορογραφημένα (γ) δε γνωρίζουν τη λειτουργία των κάτα στις πολεμικές τέχνες αλλά και στους πολιτισμούς της Ανατολής γενικότερα (δ) παραβλέπουν πρακτικές λεπτομέρειες όπως π.χ. ότι ακόμα και η πιο άτεχνη πτώση του πιο αρχάριου τζουντόκα δεν έχει καμία σχέση με το πώς θα πέσει ο μέσος άνθρωπος αν σκοντάψει στο μπάνιο του. Είμαι απολύτως σίγουρος ότι οι άνθρωποι αυτοί θα άλλαζαν γνώμη αν έκαναν μια ώρα προπόνηση π.χ. τζούντο ή αϊκίντο ή κεντζούτσου –και είμαι σίγουρος επειδή το έχω δει να γίνεται. Όπως επίσης έχω δει και πόσο γρήγορα εγκαταλείπουν διότι, τελικά, η καλογερική διαθέτει ένα κάποιο βάρος.
Σε καμία περίπτωση δεν πιστεύω ότι τα παραπάνω δικαιώνουν όλους τους δασκάλους όλων των πολεμικών τεχνών. Υπάρχουν πολλοί (ίσως και πάρα πολλοί) δάσκαλοι που διαμορφώνουν με τους μαθητές τους τέτοιες σχέσεις που οι τελευταίοι φροντίζουν να πέσουν μόνοι τους ώστε να κάνουν τους πρώτους να δείξουν ωραίοι –συχνά οι σχέσεις αυτές είναι νοσηρές και στηρίζονται στην έμμεση ή άμεση απειλή. Υπάρχουν πολλοί (ίσως και πάρα πολλοί) δάσκαλοι που, προκειμένου να κάνουν την τέχνη τους πιο ελκυστική στο ευρύ κοινό, εκπαιδεύουν τους μαθητές τους ώστε να πέσουν θεαματικά και κάνοντας διάφορα ακροβατικά. Υπάρχουν πολλοί (ίσως και πάρα πολλοί) δάσκαλοι που, προκειμένου να κρύψουν τη δική τους ανεπάρκεια ως προς το σύνολο της τέχνης τους, μεταφέρουν την ουσία της στα εν λόγω ακροβατικά, μετατρέποντάς την οι ίδιοι –όντως– σε χορό.
Όλα αυτά ισχύουν. Ενδέχεται όμως να ισχύει και κάτι άλλο το οποίο περιγράφει σε μια ιστορία του ο Τρέβορ Λέγκετ (1914-2000), μια θρυλική φυσιογνωμία του βρετανικού τζούντο και ένας από τους ανθρώπους που συνέβαλαν τα μέγιστα στη δια-πολιτισμική επαφή μεταξύ Δύσης και Ανατολής, ως διπλωμάτης στο Τόκιο (1939-1942) διευθυντής της ιαπωνικής υπηρεσίας του BBC (1946-1970), 6ο νταν από το Κόντοκαν, 9ο νταν από τη Βρετανική Ομοσπονδία Τζούντο, αρχι-εκπαιδευτής του ιστορικού βρετανικού ντότζο τζούντο Μπουντοκουάι (1954-1964) και 5ο νταν στο ιαπωνικό σκάκι, σόγκι. Σε περίπτωση δε που κάποιοι ανησυχούν ή ενδιαφέρονται (και για να μην ξεχνιόμαστε!), ναι, σύντομα τα βιβλία του θα μεταφραστούν και στα ελληνικά και θα κυκλοφορήσουν από το Αλκίμαχον.
Η ιστορία που περιγράφει ο Λέγκετ, αναφέρεται σε μια άλλη θρυλική φυσιογνωμία του τζούντο, τον Τόκου Σάνπο, τον επονομαζόμενο και «δαίμονα του Κόντοκαν» –μιλάμε για εποχές όπου διευθυντής του Κόντοκαν ήταν ο ίδιος ο Κάνο Τζίγκορο και όπου στις προπονήσεις πετύχαινε κανείς δασκάλους των δέκα νταν όπως ο Ναγκαόκα Χιντεκάζου ή ο Μιφούνε Κιούζο. Αν και μέλος εκείνης της ελίτ, ο Τόκου είχε ήδη στο παρελθόν του μια αποβολή από τον Κάνο επειδή κάποιο βράδυ έβγαλε εκτός μάχης πέντε άτομα που του επιτέθηκαν σε ένα αδιέξοδο στενό. Παρά το γεγονός ότι δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά (ο ίδιος ο Κάνο απαντούσε στην ερώτηση «Τι να κάνω αν μου επιτεθούν;» λέγοντας «Έχεις δύο γερά πόδια. Τρέχα!»), το ότι μπλέχτηκε στον καυγά και τραυμάτισε σοβαρά τον έναν από τους πέντε υπήρξε αρκετός λόγος για να τεθεί εκτός Κόντοκαν για έξι μήνες.
Όταν ο Λέγκετ γνώρισε τον Τόκου, αυτός ήταν ήδη πολύ μεγάλος σε ηλικία και είχε περάσει ένα εγκεφαλικό. Οι ούκε του, νεαροί με 3 και 4 νταν σηκώνονταν για να τον βοηθήσουν να δείξει τεχνικές και εκείνος έκανε την τεχνική όσο καλύτερα μπορούσε –όχι και πολύ καλά, σε σημείο μάλιστα που μερικές φορές ο ούκε τον κρατούσε για να μην πέσει και ο ίδιος κάτω. Προς έκπληξη του –επίσης νεαρού τότε– βρετανού, κανένας ούκε δεν σκεφτόταν να μην το κάνει καθώς αυτό ήταν μέρος της προπόνησής τους τον κύριο όγκο της οποίας τον έκαναν στη συνέχεια τα 6α και τα 7α νταν, που εκτελούσαν χρέη βοηθών του γέρου δασκάλου. Σύμφωνα με τον Λέγκετ, το «τελετουργικό» αυτό από το οποίο δεν γλίτωνε κανείς, χρησίμευε για να διδάξει τους νεαρούς τζουντόκα την ταπεινοφροσύνη που οφείλει να αποτελεί μέρος της προπόνησης. Και δεν εννοεί μόνο της προπόνησης στις πολεμικές τέχνες.
Δεν ξέρω αν οι σημερινοί δάσκαλοι πολεμικών τεχνών σκέφτονται έτσι. Ούτε αν οι μαθητές τους δέχονται πολύ εύκολα τον «εξευτελισμό» μπροστά στο κοινό εντός και εκτός τατάμι. Ακόμα όμως και αν η πρόθεση του δασκάλου δεν είναι αυτή, είναι βέβαιο ότι ο συγκεκριμένος «εξευτελισμός» συμβάλλει σοβαρά στο χτίσιμο του χαρακτήρα του ασκούμενου, μαθαίνοντάς τον να μην υιοθετήσει ποτέ την αίσθηση ότι έχει μάθει τα πάντα, ότι το μόνο που μετράει είναι η νίκη σε έναν αγώνα ή ότι η υπερηφάνειά του είναι η υπέρτατη αξία. Ας μην ξεχνάμε ότι οι πολεμικές τέχνες είναι από τις λίγες δραστηριότητες που ο «χαμένος» (ούκε) δέχεται συγχαρητήρια επειδή «έχασε» καλά (ουκέμι). Πόσο ανακουφιστικό είναι αυτό στην εποχή του the winner takes all...
...ή έτσι λεει ο σεμπάι τουλάχιστον. Εγώ απλώς το μεταφέρω...
No comments:
Post a Comment