Saturday, March 5, 2011

Σιμόζα νο γκίο

Κάποιος συνασκούμενος, με πλησίασε στο ντότζο και μου σχολίασε το Σεμπάι ουά ιμάσιτα του προηγούμενου μήνα (Μακάριοι οι πραείς...). Για την ακρίβεια ο προβληματισμός του ήταν σχετικά με το πόσο βολεύει τους «έχοντες» (εν προκειμένω τους δασκάλους) να υποβάλλουν στους «μη έχοντες» (εν προκειμένω τους μαθητές) με ιδέες περί ταπεινότητας. Ιδιαίτερα στενοχώρησε τον φίλο η αναφορά στο εδάφιο από τη Βίβλο περί πραών καθώς έκρινε ότι ο συνδυασμός ορισμένων αποσπασμάτων από τα θρησκευτικά κείμενα με την κάθετη δομή των ιαπωνικών ντότζο έχει σαν αποτέλεσμα τη διαμόρφωση ενός συστήματος εξουσίας το οποίο τελικά βολεύει στην εδραίωση της παντοδυναμίας των δασκάλων. Σε πιο απλά Ελληνικά, κάνουμε την καταπίεση ιδεολογία και την υποστηρίζουμε με Θεόθεν προερχόμενα κείμενα.

Η βάση του προβληματισμού του συνασκούμενου δεν είναι λάθος. Σε τελική ανάλυση, η παραπάνω μεθοδολογία χαρακτηρίζει ένα παιχνίδι που οι οργανωμένες εκκλησίες έχουν παίξει κατά κόρον στο παρελθόν και, εν πολλοίς, εξακολουθούν να παίζουν, προκειμένου να υποστηρίζουν τις κοσμικές εξουσίες –μια ματιά στην παγκόσμια ειδησεογραφία θα μας δώσει άφθονα παραδείγματα. Και θα ήταν σφάλμα να υποστηρίξει κανείς ότι οι ανατολικές θρησκείες είναι εντελώς άμοιρες ευθυνών στο παιχνίδι αυτό. Ο Βουδισμός, ο (λαϊκός) Ταοϊσμός, ο Κομφουκιανισμός και ο Σιντοϊσμός έχουν υπάρξει όργανα στα χέρια διαφόρων αχρείων (για να μην πούμε «αληταράδων» και προσβληθεί το ηθικό κοινό μας) προκειμένου να δικαιολογηθούν καταπιέσεις, πόλεμοι και μακελειά διαστάσεων που θα έκαναν τους σταυροφόρους να μοιάζουν με προσκόπους. ΟΚ, ίσως το παραπάνω να είναι υπερβολή αλλά και ο Βιασμός του Νανκίνγκ κάθε άλλο παρά πικνίκ ήταν.

Αυτά για να αποδίδουμε τα του Καίσαρος τω Καίσαρι. Όμως, η ιδέα της άσκησης δια της ταπείνωσης δεν είναι τελικά μονόπαντη (όπως και τίποτα άλλο άλλωστε). Και αυτό διότι ξεχνάμε μια λεπτομέρεια: επειδή μεγαλώνουμε σε κοινωνίες που προβάλλουν την ατομικότητα, έχουμε την τάση να υπερβάλλουμε στο τι εστί ταπεινότητα. Ή με άλλα λόγια, έχουμε την τάση να θεωρούμε ότι κάθε τι που δε διογκώνει το εγώ μας, είναι κακό και πρέπει να παταχθεί από προσώπου γης. Αν το παραπάνω μοιάζει υπερβολικό, σκεφτείτε τα άκρα στα οποία έχει φτάσει η λεγόμενη «πολιτική ορθότητα» στις Η.Π.Α. και θα δείτε το πώς μια κατά βάση ευαίσθητη τακτική μπορεί να φύγει εκτός ελέγχου, ακριβώς επειδή προσκρούει στον αγκαθωτό βράχο του εγωισμού των ανθρώπων.

Αλλά ας επιστρέψουμε στα δικά μας. Υπάρχει μια ιαπωνική έκφραση που αποδίδει ακριβώς την ουσία της εξάσκησης δια της ταπεινότητας, το σιμόζα νο γκίο. «Σιμόζα» σημαίνει «χαμηλή θέση», η πλευρά του ντότζο στην οποία κάθονται οι ασκούμενοι –σε αντίθεση με την καμίζα, το μέρος που «κάθεται» ο δάσκαλος, το πορτρέτο του ιδρυτή της τέχνης, οι υψηλοί επισκέπτες και (στα ασιατικά ντότζο) ο βωμός για τα κάμι, τις θεότητες. Το «νο» είναι κτητικό επίθεμα (κάτι σαν το «'s» των Αγγλικών) και το «γκίο», σημαίνει στην προκειμένη περίπτωση «εξάσκηση». Το όλο νόημα της έκφρασης είναι «εξάσκηση την οποία παίρνει κανείς αν κάθεται στην λιγότερο προνομιούχα θέση». Μ' άλλα λόγια, η εξάσκηση που παίρνεις όντας αποδέκτης της τεχνικής –αναφέρομαι βεβαίως στον ρόλο που στα τζουτζούτσου λέγεται «ούκε» και συχνά αποδίδεται ως «χαμένος». Σφάλμα μέγιστο αγαπητοί αναγνώστες και καλά θα κάνουμε να το ξανασκεφτούμε.

Στις περισσότερες πολεμικές τέχνες, ο πραγματικά σοβαρός ρόλος είναι αυτός του ούκε –και αυτό δεν έχει καμία σχέση με τις όποιες θρησκευτικές διδασκαλίες και τον πολιτικό τους ρόλο. Ούτε καν με το αν ο δάσκαλος είναι ένα εγωπαθές καθίκι το οποίο θέλει να καταπιέζει τους μαθητές του. Ο ούκε είναι σοβαρός ρόλος όχι μόνο επειδή μαθαίνοντας να δέχεσαι μια τεχνική μαθαίνεις καλύτερα και το πώς να την κάνεις (αυταπόδεικτο για όποιον έχει ασκηθεί σε κάτα *), αλλά και επειδή μαθαίνεις να αντιμετωπίζεις το αίσθημα της ήττας και να το θεωρείς τόσο πολύ μέρος της εξάσκησής σου που αναγκαστικά φτάνεις να το θεωρείς και μέρος της ζωής. Η δε διαρκής εναλλαγή ρόλων (και σε ένα ευνομούμενο ντότζο, οι ρόλοι εναλλάσσονται διαρκώς), αποδυναμώνει την «ήττα» σε τόσο μεγάλο βαθμό που τελικά το μόνο που μένει είναι η διδασκαλία και η συνείδηση ότι η «ήττα» είναι ένα παιχνιδάκι του μυαλού –ο υποβιβασμός του εγώ και η πραγματική του διάσταση που λέγαμε παραπάνω.

Αυτό που διέλαθε της προσοχής του φίλου στο ντότζο (παρεμπιπτόντως, το συγκεκριμένο ήταν μόνιμο γνώρισμα ορισμένων αριστερών νεολαίων στη δεκαετία του '80 –ξέρετε ποιους εννοώ) είναι ότι υπερτονίζοντας την πολιτική διάσταση του θέματος, έχασε την ουσιαστική. Και αντίθετα με ό,τι πιστεύουν πολλοί, μερικές φορές (πάντοτε;) η πολιτική δεν είναι η ουσία. Η ουσία είναι ο άνθρωπος, τα ελαττώματα και τα προτερήματά του. Αν η εξάσκηση δια της ταπεινότητας (το σιμόζα νο γκίο που λέγαμε) μπορεί να μας βοηθήσει να χαλιναγωγήσουμε τον εγωισμό μας, και δια αυτού να γίνουμε πιο ισορροπημένοι άνθρωποι, πιο συμφιλιωμένοι με το περιβάλλον μας (άμεσο και έμμεσο) και παράλληλα να γίνουμε καλύτερη στην τέχνη μας, το αποτέλεσμα έχει τόσο μεγάλη αξία τόσο για μας όσο και για το περιβάλλον μας, που η πολιτική διάσταση πραγματικά είναι άνευ σημασίας.

Βεβαίως το θέμα των πολιτικών παιχνιδιών (των μεγαλύτερων αλλά και των μικρότερων που παίζονται σε ένα ντότζο) είναι τεράστιο και βεβαίως χρήζει προσοχής και ανάλυσης –αν μη τι άλλο, πολύ συχνά πλήττει την ίδια την εξάσκηση και στο τέλος-τέλος, για αυτήν πάμε και ιδροκοπάμε, έτσι δεν είναι; Όμως είναι κρίμα να χάνουμε την ουσία, ιδιαίτερα όταν είναι μπροστά στα μάτια μας. Η ίδια η φύση των τεχνών στις οποίες ασκούμαστε μας δείχνει ότι ο μόνος τρόπος να αποκομίσεις τα μέγιστα από την τέχνη, είναι να την ασκήσεις από την «χαμηλότερη θέση». Δηλαδή από τη θέση που ο εαυτός σου έρχεται τελευταίος...

...ή έτσι λεει ο σεμπάι τουλάχιστον. Εγώ απλώς το μεταφέρω...

* Όταν λεω «κάτα» εννοώ ασκήσεις δύο ατόμων με προδιαγεγραμμένη εξέλιξη και όχι αυτό που –εσφαλμένα– κάποιοι καρατέκα αποκαλούν «σκιαμαχία». Ακόμα και στο καράτε, το κάτα κάθε άλλο παρά «σκιαμαχία» είναι. Απλώς οι εν λόγω καρατέκα μάλλον δεν έχουν προσέξει (;) ότι και το ιπόν/σανμπόν/γκοχόν κούμιτε, κάτα είναι...


No comments: