Sunday, November 27, 2011

Reevaluating silence



Kantei Ryu's Arai sensei talking about brushes while writing "Kanjincho" (勧進帳) the title of a famous Kabuki play.
It’s interesting how even though you have heard something literally a hundred thousand times in a particular context, you only get to fully realize it through a very different one. I have seen it happening to me, I have seen it happening to most people I know and I have read it happens to everybody; I still don’t know why it happens but it does and I believe that if you are fast enough to realize it is happening, it can really help create a more holistic understanding of everything.

Almost all of my budo teachers have at some point or other praised the value of silence in teaching. And while most of them were just aping the “Japanese paradigm” (I say “aping” because what they were actually doing was projecting their own preconception about what the “Japanese paradigm” is), some of them (notably, my present teacher) really mean it and they have pretty sound arguments  to support their theory.

The main argument favoring silent teaching, or more accurately, taciturn teaching is that it forces the student to focus more on what the teacher does; since what we do in budo is basically a physical thing and since we learn with the assumption that the way the teacher does it is the best way it can be done (which is the assumption if we are talking about something taught in a Japanese context) is it is far better to watch carefully the teacher’s moves and technique and try to imitate it than have it explained to you.

It’s not about words being tricky –which they are. It’s mostly about the difference between knowledge that has passed from the ears to the logical part of our brain and from there to the body and knowledge that has been acquired from a very thorough observation directly to the body; the second kind of knowledge is more direct (you bypass the middle man, i.e. the logical brain) and you gain something far more valuable in the process: a very high level of sensibility to what the other party is doing. And anyone who has trained in the martial arts for more than an hour knows how important this is.

So my teachers always said this. But did I listen? Apparently not, judging from the fact that whenever I came to teach (usually in a sempai-kohai situation or, for a couple of years, as a real teacher) I did it as verbally as humanly possible. Maybe it is because I’m too much of a verbal person anyway, maybe it is because I have grown up in a cultural context that considers the over-analysis of everything as the only way to understand the world or maybe it is because I was not really convinced that this way of teaching can really yield results. At any rate, not only did I over-teach but I generally appreciate teachers that they do.

One of the things I discovered in Japan and immediately fell in love with was what is usually called “Edo bunka” (江戸文化) or “Edo culture”; this is the culture of the townspeople of Edo, the old Tokyo and which has almost nothing to do with budo. The merchants and craftsmen which were the heart and soul of Edo for the period 1603-1868 created a colorful, multi-faceted and highly appealing (to me, at least) world which still survives to this day: from the ukiyo-e woodblock prints to Kabuki theater and from the manga comics to firework displays, there are literally hundreds of things that were born or developed in Edo and very much define today’s Japan both in terms of aesthetics and in terms of everyday life.

An aspect of this culture that I decided I wanted to learn was a style of “calligraphy” called Kantei Ryu (勘亭流). The reason I’m putting “calligraphy” in quotation marks is that Kantei Ryu (and its superset, “Edomoji”/江戸文字or “Edo writing”/”Edo letters”) is not an art like shodo (書道) but more of a lettering style used for the signboards and programs of the Kabuki theater.  Whereas in shodo, an inscription is usually thought of as an one-of-a-kind masterpiece fit to be hanged in a tokonoma alcove and appreciated as a painting, a Kantei Ryu inscription is, well, an ad which will get thrown away as soon as the particular play is over. And like anything functioning in such a context, it must be repeated as is which means that if you decide you want to learn it, you are in for endless hours of writing and re-writing the same characters to get the details exactly right (which, BTW, also happens in shodo but for different reasons).


The title of my favourite Kabuki play "Sukeroku Yukari no Edozakura" in Kantei Ryu (left) and in normal block print (right). The Kantei Ryu writing was done by Arai sensei's teacher.
So I found one of the two teachers teaching this style (actually, it was Atsuko who found him for me) and I started attending his classes; besides having some personal students whom he teaches at his workshop, Arai sensei (that’s his Kantei Ryu name) also teaches amateurs like me in a couple of municipal and private cultural centers around Tokyo for a very low fee. And because students are amateurs and the fee is low, the lessons are once every two weeks; in other words, you only get two chances per month to have an actual lesson and have your teacher correct your, inevitable, mistakes and that for the most part you get to work alone.

Although this would be enough to make anyone hyper-vigilant about what the teacher does during class, I have to face a much worse situation: Arai sensei is not an academic but an artisan, a craftsman like the ones that are still found all around Japan, and especially Eastern Tokyo; this means that (a) he doesn’t speak any English, and (b) he mostly teaches by example. Yes, sometimes he talks during class but this is mostly to discuss some aesthetic concept with some of the more advanced students while correcting their work, to explain some historical connection between Kantei Ryu and this or that Edo period theater, actors’ guild or play or to make good-hearted fun at some student’s mistakes.

All this is fine and wonderful, but there is a little problem: my Japanese is (still) very bad. Yes, it is getting better every day, but it’s still a few hundred miles away from being adequate enough to discuss the aesthetics of Renaissance Japan as compared to the mass media influenced aesthetics of the 21st century. And even if we bypass the high talk, sometimes even his corrections elude me, probably because his speech is in the old Shitamachi dialect, the dialect people in his line of business and with his old-school Tokyo background talk. So the situation is: I get two chances a month to see from up close someone doing something I really want to learn and my lesson has to be 95% visual and 5% verbal.

There’s only one answer to that: super-extra-ultra-to-the-brink-of-a-life-and-death-situation attention! (Yes, the “life-and-death” thing is an exaggeration –but not a big one). The only way I can ensure that I won’t spend the next two weeks repeating the same mistakes over and over and I won’t get the same critical look from Arai sensei when he sees my homework is by watching VERY carefully what he does when he does it and try to decipher as much of his dialect as possible (also a very good exercise in focusing). And note that in this context “what he does” is not a huge cutting movement with a sword or a naginata but some infinitely small change in pressure on the tip of a ten centimeter brush. Oh, and that contrary to what happens in budo, your mistake is recorded on paper so you can always see how right you didn’t get it this time either.

What really bugs me is not the difficulty of learning this way. I am pretty certain that if I don’t quit (or die), I will learn how to write Kantei Ryu (I probably won’t become a pro or Arai sensei’s successor but I can live with that). No, what really bugs me is that after 25 years of training in half a dozen martial arts, and after having being strangled, thrown, hit by all possible combinations of limbs and with various sticks and other objects, after tens of concussions, dislocations, inflammations and bruises and after having discussed almost everything related to the martial arts at least twice, probably the most important budo lesson of all, the lesson of shutting up and really focusing as if your life depends on it, really sunk in when it came from a middle aged graphics artist who makes his living by writing in an obscure script the names of female impersonators. Go figure, huh…

Sunday, November 20, 2011

Μπούντο εν Ιαπωνία (ΙΙΙ): Μια μέρα στο Μέιτζι Τζίνγκου


Μέιτζι Τζίνγκου 3/11/2011 - Τέντο Ρίου
Όπως υποσχέθηκα και στο προηγούμενο ποστ, επανέρχομαι με λίγα (χα!) λόγια για μια κάπως διαφορετική επίδειξη πολεμικών τεχνών· διαφορετική επειδή είναι η σημαντικότερη και η μεγαλύτερη αυτού του είδους που γίνεται στην Ιαπωνία (ή, τουλάχιστον στην ανατολική Ιαπωνία) και, προσωπικά μιλώντας, επειδή έλαβα και ο ίδιος μέρος. Για να προλάβω δε, τυχόν επικριτικά σχόλια, ακόμα και αν παρακάμψει κανείς την αναπόφευκτη ματαιοδοξία (τα όποια ψήγματα της οποίας είχαν ούτως ή άλλως παραχωρήσει τη θέση τους στη νευρικότητα από το προηγούμενο βράδυ), η αίσθηση ότι βγαίνεις να παρουσιάσεις μια σχολή ηλικίας κοντά στη μισή χιλιετία είναι από μόνη της αρκετή για να σε κάνει να αισθανθείς ότι συμμετέχεις σε κάτι κάπως περισσότερο από τα συνηθισμένα events πολεμικών τεχνών και άρα δικαιολογεί το να θεωρήσεις ότι πρόκειται για κάτι διαφορετικό.

Στην Ιαπωνία υπάρχουν δύο μεγάλες οργανώσεις που ασχολούνται με τις κλασσικές πολεμικές τέχνες: το Νιχόν Κομπούντο Κιόουκαϊ ή Ένωση Ιαπωνικών Κλασσικών Πολεμικών Τεχνών (日本古武道協会) και το Νιχόν Κομπούντο Σινκόουκαϊ ή Ένωση για την Προώθηση των Κλασσικών Ιαπωνικών Πολεμικών τεχνών (日本古武道振興会)· το δεύτερο είναι το παλιότερο (ιδρύθηκε το 1935, στο πλαίσιο ενός γενικότερου ρεύματος επανεκτίμησης των πολεμικών τεχνών κλασσικών και σύγχρονων) ενώ το πρώτο είναι, ίσως, το πιο γνωστό καθώς στεγάζεται στο Νίπον Μπούντοκαν στο κέντρο του Τόκιο. Στις ενώσεις αυτές συμμετέχουν οι περισσότερες (όχι όλες, γεγονός που έχει οδηγήσει σε αρκετές παρεξηγήσεις στο παρελθόν) κλασσικές σχολές –κάποιες σε μια και κάποιες και στις δύο- και η βασική τους δραστηριότητα είναι η διοργάνωση επιδείξεων τέτοιων σχολών και κάποιες σχετικές εκδόσεις. 

Μέιτζι Τζίνγκου 3/11/2011 - Γιάγκιου Σίνγκαν Ρίου
Για το Νιχόν Κομπούντο Σινκόουκαϊ, η μεγαλύτερη επίδειξη είναι αυτή που γίνεται κάθε χρόνο, στις 3 Νοεμβρίου στο Μέιτζι Τζίνγκου, ένα περίπου σιντοϊστικό τέμενος στο κέντρο του Τόκιο –λέω «περίπου» καθώς στο Μέιτζι Τζίνγκου δε «λατρεύεται» κάποια θεότητα αλλά ο αυτοκράτορας Μέιτζι, ο άνθρωπος που είναι υπεύθυνος για τον εκμοντερνισμό της Ιαπωνίας (παρέμεινε στο θρόνο από το 1867 ως το 1912). Το ίδιο το τέμενος καλύπτει ένα μόνο μέρος ενός πολύ μεγάλου πάρκου περίπου 1200 στρεμμάτων (γύρω στα 700 το ίδιο το πάρκο του Μέιτζι Τζίνγκου συν άλλα 500 το πάρκο του Γιογιόγκι που είναι δίπλα) το οποίο περιλαμβάνει χιλιάδες δέντρα όλων των ειδών, ένα μουσείο αφιερωμένο στον αυτοκράτορα και την εποχή του, ένα ντότζο γενικής χρήσης, ένα ντότζο κιούντο (το οποίο μάλιστα θεωρείται από τα καλύτερα στην Ιαπωνία), λίμνες, λιβάδια και γενικώς ό,τι χρειάζεται για να ξεχάσεις ότι βρίσκεσαι στο κέντρο μιας μητροπολιτικής περιοχής 35 εκατομμυρίων κατοίκων.

Η επιλογής της ημέρας της εκδήλωσης δεν είναι τυχαία: η 3η Νοεμβρίου είναι εθνική γιορτή στην Ιαπωνία· πρόκειται για την ημέρα που γιορτάζεται ο πολιτισμός σε διάφορες εκφάνσεις του. (Για την ιστορία, η ίδια μέρα είναι και τα γενέθλια του αυτοκράτορα Μέιτζι όμως η γιορτή με τη μορφή που έχει σήμερα καθιερώθηκε το 1948 επ’  αφορμής των «γενεθλίων» του συντάγματος της χώρας) Την ημέρα αυτή, γίνονται σε όλη την Ιαπωνία αμέτρητες εκδηλώσεις οι οποίες σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τον πολιτισμό και ακόμα και αν δεν έχει κανείς καμία σχέση με τις πολεμικές τέχνες, μπορεί να απολαύσει διάφορα δρώμενα ή δραστηριότητες ή, αν απλώς ενδιαφέρεται για το τουριστικό του πράγματος, να δει αρκετούς ιάπωνες ντυμένους με παραδοσιακά ρούχα. Αν έχει σχέση με τις πολεμικές τέχνες θα έχει σοβαρό πρόβλημα καθώς, με δεδομένο ότι το μπούντο, παλιό και νέο, θεωρείται κομμάτι του ιαπωνικού πολιτισμού, οι σχετικές εκδηλώσεις αφθονούν και επειδή μια μέρα έχει μόνο 24 ώρες και επειδή οι αποστάσεις ακόμα και μέσα στο Τόκιο δεν είναι πάντα μικρές, θέλει-δε θέλει  κανείς, οφείλει να κάνει τις επιλογές του. 

Μέιτζι Τζίνγκου 3/11/2011 - Νίτεν Ίτσι Ρίου
Στο Μέιτζι Τζίνγκου λοιπόν, συγκεντρώνονται την ημέρα αυτή εκπρόσωποι των σχολών-μελών του Νιχόν Κομπούντο Σινκόουκαϊ –ή έστω, των σχολών-μελών που δήλωσαν ενδιαφέρον. Φέτος συμμετείχαν 54 σχολές οι οποίες έκαναν επιδείξεις σε δύο χώρους (ο ένας δίπλα στον άλλον), από τις 10:30 ως τις 15:30. Παράλληλα, στον ίδιο ευρύτερο χώρο (όπως είπα παραπάνω, μιλάμε για 700 στρέμματα) γινόταν ένας αγώνας έφιππης τοξοβολίας γιαμπουσάμε, μια μεγάλη υπαίθρια επίδειξη αϊκίντο, ένα παν-ιαπωνικό τουρνουά κιούντο και μια άλλη εκδήλωση τοξοβολίας, μισή αγώνας και μισή τελετουργία, που ονομάζεται μομότε σίκι (百々手式). Α, και άσχετα από το μπούντο αλλά σχετικά με το πλήθος του κόσμου που είχε μαζευτεί εκεί, ένα παζάρι φρούτων και λαχανικών από διάφορα μέρη της Ιαπωνίας και μια μεγάλη επίδειξη χρυσανθέμων, επίσης από διάφορα μέρη της Ιαπωνίας. Και βέβαια, οι απαραίτητες παράγκες-σταντ που πουλούσαν πάσης φύσεως πανηγυρτζίδικα φαγητά, σουβενίρ, εξοπλισμό κ.λπ.

Δεδομένου του ότι η μέρα είναι αργία, ότι έχει σχεδόν πάντα καλό καιρό, ότι το μέρος προσφέρεται για βόλτα, πικνίκ και γενικώς χαζολόγημα, ότι η τοποθεσία είναι σε πολύ αβανταδόρικη θέση και ότι οι ιάπωνες δε χάνουν ευκαιρία να συμμετάσχουν σε πάσης φύσεως πανηγύρια, το πάρκο ήταν γεμάτο από κόσμο από τις 9 το πρωί. Αυτό που ήταν εντυπωσιακό, ωστόσο, ήταν το είδος του κόσμου: πέραν του κοινού που είχε έρθει για τη βόλτα του (για την ακρίβεια, που θα ερχόταν αργότερα –ακόμα και οι ιάπωνες δεν πάνε βόλτα στις 9 το πρωί!) ένα μεγάλο μέρος του πλήθους ήταν οι συμμετέχοντες, ειδικά του τουρνουά του κιούντο που, αν δεν έκανα τερατώδες λάθος στους καταλόγους που ήταν αναρτημένοι, πρέπει να είχε τουλάχιστον καμιά πεντακοσαριά συμμετοχές. Συνεπώς, το πρώτο σοκ ήταν το πόσοι άνθρωποι με χακάμα, κιμονό και κάθε είδους κλασσικά ρούχα κυκλοφορούσαν. Θέλω να πω, ΟΚ, στην Ιαπωνία βρισκόμαστε αλλά ακόμα κι εδώ, τέτοιες ενδυμασίες δεν είναι καθημερινή υπόθεση ή τουλάχιστον, δεν είναι καθημερινή υπόθεση σε τέτοιους αριθμούς!

Μέιτζι Τζίνγκου 3/11/2011 - Γιάγκιου Σίνγκαν Ρίου
Το δεύτερο σοκ ήταν η συνειδητοποίηση ότι πέραν του γιαμπουσάμε, ο περισσότερος κόσμος (και εδώ αναφέρομαι στους θεατές) είχε έρθει εκεί για να δει την επίδειξη των κλασσικών σχολών και όχι για το αϊκίντο ή το κιούντο. Και υποθέτω αυτό βγάζει κάπως νόημα καθώς όπως έγραφα και τις προάλλες, οι σύγχρονες πολεμικές τέχνες παραείναι συνηθισμένη υπόθεση για να καθίσει κανείς να τις δει και ειδικά σε τόσο μεγάλη αφθονία –καμία παρεξήγηση προς όσους ασχολούνται με το αϊκίντο (ξέρω ότι κανείς δεν ασχολείται με το κιούντο), αλλά αν δεν κάνεις ο ίδιος αϊκίντο, πόσα σίχο-νάγκε μπορείς να δεις μέχρι να βαρεθείς και να πας για κάνα σουβλάκι/μπυρίτσα/συνδυασμό; Προφανώς, η επίδειξη των κλασσικών σχολών, με τις ρίου να διαδέχονται η μια την άλλη ανά 7λεπτο και με τα αντικείμενα να ποικίλλουν από το τζουτζούτσου ως το χοτζούτσου (την τέχνη να πυροβολείς με εμπροσθογεμή όπλα του 16ου αιώνα, συνήθως ντυμένος με πανοπλία), εξασφάλιζε στους θεατές αρκετή ποικιλία και, ειδικά σε μια χώρα όπου όλοι φωτογραφίζουν σαν υστερικοί τα πάντα, μερικές εντυπωσιακές φωτογραφίες.

Σ’ αυτό λοιπόν το περιβάλλον, και με το γύρω χώρο να είναι γεμάτος μουσαμάδες με τάπερ, φαγητά και ποτά, οικογένειες (των συμμετεχόντων και όχι μόνο) με παιδιά, παππούδες και γιαγιάδες, καμιά τριανταριά φωτογράφους (εννοώ αυτούς που είχαν στηθεί από νωρίς με τρίποδα κ.λπ.), 2-3 τηλεοπτικά συνεργεία και εκατοντάδες κόσμο, οι σχολές έβγαιναν και παρουσίαζαν το υλικό που έκριναν αντιπροσωπευτικό τους, φορώντας τα πιο επίσημά τους ρούχα (στις περισσότερες περιπτώσεις, κιμονό και χακάμα, αλλά όπως έγραψα και παραπάνω, ενίοτε και πλήρεις πανοπλίες) και προσπαθώντας να κάνουν την καλύτερη εντύπωση που μπορούσαν. Και αυτό επειδή, πέραν του άσχετου κόσμου, στη συγκεκριμένη εκδήλωση μαζεύονται και όλοι όσοι ασχολούνται με τις κλασσικές πολεμικές τέχνες στην ανατολική Ιαπωνία (και όχι μόνο). Εδώ δε, είναι που ήρθε και το τρίτο σοκ. 

Μέιτζι Τζίνγκου 3/11/2011 - Όνο-χα Ίτο Ρίου
Η άποψή μου για τις επιδείξεις είναι ότι αποτελούν ένα μάλλον άχρηστο κομμάτι των κλασσικών πολεμικών τεχνών· θέλω να πω, αυτό που έχει σημασία είναι η εξάσκηση που κάνεις στο ντότζο (και μόνος σου) και η πρόοδός σου, όπως την αντιλαμβάνεται ο δάσκαλός σου. Στο βαθμό που έτσι κι αλλιώς οι κορίου δεν ψάχνουν για μαθητές, δε διαφημίζονται και δε δέχονται όποιον τους χτυπήσει την πόρτα (γενικεύσεις, αλλά ισχύουν στις περισσότερες περιπτώσεις), το να δείξεις δημόσια τι κάνεις είναι, στη καλύτερη περίπτωση, οριακά χρήσιμο και στη χειρότερη επιζήμιο –αν διακατέχεσαι από τη μεσαιωνική αντίληψη ότι αυτός που σε βλέπει είναι δυνητικός εχθρός και, άρα, είναι καλό να μην ξέρει τα μυστικά σου (και, παρεμπιπτόντως, αν δε διακατέχεσαι σε κάποιο μέτρο από μεσαιωνικές αντιλήψεις, ποιος ο λόγος να ασχοληθείς με μια μεσαιωνική τέχνη;) Συνεπώς, δεν μπορώ να πω ότι πέταξα και από τη χαρά μου όταν άκουσα ότι θα συμμετάσχω, ειδικά όταν κατάλαβα ότι, προκειμένου να συμμετάσχω, θα έπρεπε να μεριμνήσω και να κουβαλήσω τη ναγκινάτα μου με το τρένο ως το Μέιτζι Τζίνγκου (και πίσω), και να προμηθευτώ το απαραίτητο μεταξωτό μαύρο κιμονό με τους θυρεούς, και να κάνω μια σειρά από βαρετές διαδικασίες τόσο πριν την ημέρα της επίδειξης όσο και την ίδια την ημέρα.

Φτάνοντας όμως εκεί την ημέρα της επίδειξης, συνειδητοποίησα αφενός ότι πρόκειται για μια εκδήλωση που δεν πρέπει να χάσει κάποιος που ενδιαφέρεται έστω και ελάχιστα για τις ιαπωνικές πολεμικές τέχνες ή για την ιαπωνική παράδοση γενικότερα και ότι, τελικά ο Κεντ Σόρενσεν, ο εδώ δάσκαλος της Μπούκο Ρίου είχε δίκιο: well, you know actually it is a big deal. Και πώς θα μπορούσε να μην είναι; Τη συγκεκριμένη ημέρα, βρίσκονται στο ίδιο μέρος οι σόκε και οι σίχαν 50 και παραπάνω σχολών, άνθρωποι που ξέρουν την τέχνη σου καλύτερα από εσένα (κάποιοι είναι αρκετά μεγάλοι για να έχουν παρακολουθήσει όχι μόνο τους δασκάλους μου αλλά και τους δασκάλους των δασκάλων μου), άνθρωποι που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στη μελέτη των κλασσικών σχολών (τόσο σε επίπεδο πρακτικής, όσο και σε επίπεδο θεωρίας) και που μπορούν να καταλάβουν πολύ καλύτερα και από εσένα τον ίδιο αν κάπου έχεις  κάνει λάθος ή αν κάπου σκοτώθηκες χωρίς καν να το πάρεις χαμπάρι. Και, σημειωτέον, ακριβώς λόγω της μεσαιωνικής αντίληψης που ανέφερα παραπάνω, η ματιά τους όταν παρατηρούν τις άλλες σχολές δεν είναι πάντα καλοπροαίρετη. 

Μέιτζι Τζίνγκου 3/11/2011 - Τακεούτσι Ρίου
Καθένας που βγαίνει στην επίδειξη αυτή (ή στις 2-3 άλλες αντίστοιχες που γίνονται μέσα στον χρόνο), δεν μπορεί παρά να αισθανθεί το βάρος της σχολής του στους ώμους του· δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μιλάμε εδώ για κλασσικές σχολές, πράγμα που σημαίνει ότι αυτό που βγαίνεις να δείξεις είναι προϊόν εξέλιξης τουλάχιστον 150 ετών –συνήθως περισσότερων. Οφείλεις να δείξεις ότι αποτελείς όντως κομμάτι της εξέλιξης αυτής και ότι δε βρέθηκες τυχαία να κρατάς στα χέρια σου ένα κομμάτι ξύλο ή σίδερο και να κάνεις κινηματογραφικές κινήσεις. Και ακόμα περισσότερο, ότι οι δάσκαλοί σου (και μέσω αυτών οι δικοί τους δάσκαλοι και οι δάσκαλοι εκείνων) δεν έκαναν λάθος που σου εμπιστεύτηκαν το εν λόγω κομμάτι ξύλο ή σίδερο. Όποιος δε, σκέφτηκε ότι το να είσαι ξένος δεν κάνει τα πράγματα πιο εύκολα, έχει δίκιο –δεν τα κάνει! Από 54 σχολές με μέσο όρο έξι άτομα ανά σχολή, ήτοι από καμιά 300αριά άτομα που συμμετείχαν στην επίδειξη, οι ξένοι ήμασταν με το ζόρι οκτώ και είμαι σίγουρος ότι πέραν του Κεντ, ο οποίος ζει εδώ 25 χρόνια και έχει συμμετάσχει λίγο-πολύ ισάριθμες φορές, οι υπόλοιποι όλοι αισθανόμασταν κάπως περίεργα.

Προφανώς δεν μπορώ να μιλήσω ιδιαίτερα για τη δική μας επίδειξη καθώς την είδα από κάπως... συγκεκριμένη οπτική γωνία. Ομολογώ πάντως ότι απόλαυσα τις επιδείξεις των άλλων, προφανώς επειδή ήταν η πρώτη φορά που έβλεπα από κοντά όλες (πλην δύο) τις σχολές για τις οποίες είχα ακούσει, διαβάσει, είχα δει σε βίντεο κ.λπ.: την Κατόρι Σίντο Ρίου με τα κάτα που μοιάζουν να μην τελειώνουν ποτέ, την Τέντο Ρίου όπου η δασκάλα με το ξίφος φοράει γάντια του κέντο ή της αταράσι ναγκινάτα για να προστατευτεί από τις επιθέσεις της ναγκινάτα, τη Γιάγκιου Σινκάγκε Ρίου με τα φουκούρο-σινάι, τη Γιάγκιου Σίνγκαν Ρίου με τη χαρακτηριστική κίνηση μουκούρι/καέσι/κάιτεν ντόσα (περίπου μια πλήρης περιστροφή του ούκε στον κατακόρυφο άξονα) και με κάποιες τεχνικές να εκτελούνται από ασκούμενους με πανοπλίες, τη Μάνιουα-νεν Ρίου με τα κιάι διαρκείας και το ελεύθερο παίξιμο με τα πρωτόγονα μπόγκου, την Όνο-χα Ίτο Ρίου με τα τεράστια κοτέ (ονιγκότε) από την πλευρά του ούκε, τη Χίγκο Κορίου με τη μεγάλη ο-ναγκινάτα της, την Τέντζιν Σίνγιο Ρίου με τις τεχνικές που έβαλαν ιδέες στον Τζίγκορο Κάνο και που εξελίχθηκαν στο τζούντο, την Τακεούτσι Ρίου με τους συνδυασμούς μαχαιριών και ακινητοποιήσεων από σέιζα, την Αράκι Ρίου με τα τσιγκιρίκι και τα κουσάρι γκάμα,
τη Νεγκίσι Ρίου με τα σούρικεν,  την Οουάρι Καν Ρίου με την ελεύθερη λογχομαχία που δίνει  μια ιδέα για το πώς πρέπει να ήταν το κέντο την εποχή που λεγόταν σινάι κεντζούτσου, την Τέννεν Ρίσιν Ρίου και τη Νίτεν Ίτσι Ρίου με τους θρυλικούς προγόνους (τους διοικητές της Σινσενγκούμι και το Μιγιαμότο Μουσάσι, αντίστοιχα), τη Σίντο Μούσο Ρίου που δίδαξε όλη την Ιαπωνία τη χρήση του τζο και, τέλος, τη Μορισίγκε Ρίου με τις πανοπλίες, τα εμπροσθογεμή αρκεβούζια και το κανονάκι.

Μέιτζι Τζίνγκου 3/11/2011 - Γιάγκιου Σινκάγκε Ρίου
Για όποιον ενδιαφέρεται, οι σχολές που ήθελα να δω και δεν είδα ήταν η Γιόσιν Ρίου από τη Χιροσίμα, όπου οι ασκούμενες μάχονται με ναγκινάτα φορώντας κανονικά, πολύχρωμα κιμονό και η Χοζοΐν Ρίου από τη Νάρα, η σχολή που θεωρείται η βάση του σοτζούτσου, της λογχομαχίας. Όμως μετά από μια τέτοια μέρα, θα ήταν επιεικώς ύβρις να θεωρήσω ότι αισθάνθηκα κάποια έλλειψη! Χώρια που υπάρχει και το Καγκάμι Μπιράκι στο Νίπον Μπούντοκαν στις αρχές Ιανουαρίου –αν μάλιστα ως καταφέρω τότε να πάρω και έναν 400άρη τηλεφακό που έχω βρει σε πολύ καλή τιμή, ίσως μπορέσω να τραβήξω και μερικές πολύ καλές φωτογραφίες... 

Μέιτζι Τζίνγκου 3/11/2011 - Μορισίγκε Ρίου

Saturday, November 12, 2011

Μπούντο εν Ιαπωνία (ΙΙ): Γενικώς -και κάπως πιο ειδικώς


Δεδομένης της σχέσης μου με τις ιαπωνικές πολεμικές τέχνες, δεν είναι περίεργο ότι μια από τις συνηθέστερες ερωτήσεις που μου γίνονται (και όχι μόνο από ανθρώπους που επίσης ασχολούνται με τις πολεμικές τέχνες) είναι «Τώρα που είσαι στην Ιαπωνία θα ασχολείσαι συνέχεια, έτσι δεν είναι;» Αυτό που είναι περίεργο, ωστόσο, είναι η απάντησή μου: «Όχι ιδιαίτερα». Και είναι αλήθεια –εκτός από την στάνταρ προπόνησή μου στο ντότζο της Τόντα-χα Μπούκο Ρίου στο Νακάνο του Τόκιο, ελάχιστα άλλα πράγματα έχω κάνει σχετικά με το μπούντο στο χρονικό διάστημα που έχω περάσει στην Ιαπωνία. Αν αυτό σας κάνει εντύπωση (όπως κάνει και στους φίλους και γνωστούς που μου έχουν κάνει –και εξακολουθούν να μου κάνουν- την παραπάνω ερώτηση), συνεχίστε να διαβάζετε και θα εξηγηθώ πάραυτα!

Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να πω τι εννοώ λέγοντας ότι έχω κάνει «ελάχιστα άλλα πράγματα»: από τον Ιούλιο του 2009, έχω παρακολουθήσει τρεις ή τέσσερις φορές προπονήσεις τοξοβολίας κιούντο σε ένα από τα πιο διάσημα ντότζο της Ιαπωνίας, τρεις διαγωνισμούς έφιππης τοξοβολίας γιαμπουσάμε (παρεμπιπτόντως ένα από τα πιο εντυπωσιακά πολεμικοτεχνίτικα θεάματα, στην Ιαπωνία ή οπουδήποτε αλλού), μια προπόνηση κέντο στην Καμακούρα και μια προπόνηση ιάιντο στο Τόκιο (αυτή μάλιστα είχε και μια αρκετά σουρεαλιστική διάσταση καθώς γινόταν σε έναν σιντοϊστικό ναό δυο βήματα από το κέντρο της Σιμπούγια, μιας από τις πιο τρέντι περιοχές του Τόκιο), έχω συμμετάσχει σε μια προπόνηση ιάιντο στο Γκίφου, προσκεκλημένος του κατασκευαστή του σπαθιού μου, έχω παρακολουθήσει (ως θεατής) ένα μεγάλο κομμάτι ενός σεμιναρίου για τα κάτα του τζούντο στο Κόντοκαν, δύο προπονήσεις αϊκίντο στο Χόμπου Ντότζο του Αϊκικάι και άλλη μια στο ντότζο του Ουεσίμπα Μοριχέι στην Ιουάμα, μια προπόνηση Σότοκαν καράτε στο αρχηγείο της JKA στο Τόκιο, μια προπόνηση Τένσιν Σόντεν Κατόρι Σίντο Ρίου στην Τσίμπα, μια ολόκληρη μέρα σούμο στο εθνικό στάδιο Ριογκόκου στο Τόκιο και μια επίδειξη πολεμικών τεχνών στην οποία συμμετείχαν καμιά δεκαριά σχολές αϊκίντο, δύο σχολές ιάιντο, τρεις-τέσσερις σχολές καράτε και μια σχολή σορίντζι κέμπο. 

Τέλος, συμμετείχα με το ντότζο της Τόντα-χα Μπούκο Ρίου στη μεγάλη επίδειξη κλασσικών πολεμικών τεχνών που γίνεται κάθε χρόνο στο Τόκιο· πριν και μετά τη δική μας επίδειξη, είδα τις επιδείξεις περίπου άλλων 30-40 κλασσικών σχολών, λίγο κιούντο και 4-5 επιδείξεις αϊκίντο (την ίδια μέρα και στο ίδιο μέρος γίνεται ένα παν-ιαπωνικό πρωτάθλημα κιούντο και μια μεγάλη επίδειξη αϊκίντο). Για τη συγκεκριμένη εκδήλωση, μάλιστα, σκέφτομαι να γράψω κάτι ξεχωριστά καθώς ήταν μια πραγματικά μοναδική εμπειρία.

Κάποιοι θα έσπευδαν να παρατηρήσουν ότι τα παραπάνω δεν είναι και λίγα. Ωστόσο, δεδομένης της αφθονίας πολεμικών τεχνών στην Ιαπωνία, θα έλεγα ότι μάλλον είναι· για να μη συζητήσω το γεγονός ότι σχεδόν όλα τα έχω παρακολουθήσει ως θεατής και όχι ως συμμετέχων. Όμως στην πραγματικότητα, ακριβώς αυτή η αφθονία πολεμικών τεχνών είναι που με έχει οδηγήσει στο να μη θεωρώ ότι η παρακολούθηση μιας ακόμα επίδειξης ή μιας ακόμα προπόνησης είναι και κάτι τόσο σημαντικό ώστε να αξίζει να αφιερώσω μια-δυο ώρες από τη ζωή μου σ’ αυτή. Αυτός είναι ο ένας λόγος. Ο άλλος είναι ότι τα τελευταία χρόνια έχω αρχίσει να εκτιμώ πολύ περισσότερο την αξία που έχει το να κάνεις ένα πράγμα και να προσπαθείς να το κάνεις όσο καλύτερα μπορείς· ναι, μου χρειάστηκαν 25 χρόνια ενασχόλησης για να το καταλάβω και καθένας είναι ελεύθερος να σχολιάσει ό,τι θέλει για την οξυδέρκειά μου!

Ο πρώτος λόγος είναι ίσως αυτός που μπορεί να φανεί κάπως δυσνόητος στους φίλους που δεν έχουν βρεθεί στην Ιαπωνία (υποπτεύομαι και στην Κίνα καθώς και σε άλλα μέρη με πολύ ενεργές σκηνές πολεμικών τεχνών), το ότι δηλαδή οι πολεμικές τέχνες εδώ είναι κάτι που αφθονεί και, άρα, δεν έχεις λόγο να το κυνηγάς όπου το πετύχεις, φοβούμενος ότι δε θα το ξαναδείς. Όμως είναι πραγματικότητα: αν κανείς έχει μεγαλώσει σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου οι πολεμικές τέχνες είναι κάτι το σπάνιο, αξιοπερίεργο και περιθωριακό, δεν είναι περίεργο να θεωρεί απολύτως φυσιολογικό να μην αφήνει ευκαιρία (έστω) να τις παρακολουθήσει.

Για να μην παρεξηγηθώ, παρόλη την αφθονία τους, και στην Ιαπωνία οι πολεμικές τέχνες δεν είναι απολύτως αποδεκτές –κανένας ιάπωνας δε θα προτιμούσε η κόρη του να παντρευτεί έναν δάσκαλο αϊκίντο από ό,τι ένα στέλεχος της Sony, ακόμα και αν ο δάσκαλος είναι 6 νταν και το στέλεχος της Sony είναι μάλλον χαμηλά στην ιεραρχία της εταιρείας. Βασικά, οι πολεμικές τέχνες εδώ είναι κάτι που αφορά πρωτίστως τους νέους είτε ως μέρος της εκπαίδευσής τους  (όλα τα παιδιά κάνουν ένα εξάμηνο τζούντο ή κέντο στο δημοτικό) είτε ως μέρος των εξωσχολικών τους δραστηριοτήτων (κάποια παιδιά κάνουν τζούντο, κέντο ή κιούντο στο δημοτικό, στο γυμνάσιο, στο λύκειο και στο πανεπιστήμιο). Οι ενήλικες που ασχολούνται, το κάνουν βασικά ως χόμπι και συνήθως μια φορά την εβδομάδα –αυτός είναι και ο λόγος που τα ντότζο λειτουργούν κυρίως το Σαββατοκύριακο.

Βεβαίως υπάρχει και μια μικρή μερίδα ενηλίκων που ασχολούνται περισσότερο –άνθρωποι που ασκούνται 2-3 φορές την εβδομάδα σε μια τέχνη ή, πιο σπάνια, σε περισσότερες από μια. Οι άνθρωποι αυτοί είτε έχουν πολύ χρόνο στη διάθεσή τους (συχνά είναι ξένοι, φοιτητές ή και τα δύο), είτε έχουν κάποια ιδιαίτερη σχέση με τη συγκεκριμένη τέχνη (αυτό συνήθως ισχύει στις παραδοσιακές/παλιές σχολές), είτε είναι επαγγελματίες δάσκαλοι (συνήθως στις σύγχρονες τέχνες καθώς στις παλιές τα μαθήματα είναι σχεδόν πάντα δωρεάν), είτε είναι αστυνομικοί και το κέντο, το τζόντο και κάποιες άοπλες τέχνες είναι μέρος της εκπαίδευσης που κάνουν στο πλαίσιο της δουλειάς τους. Όλες οι παραπάνω κατηγορίες, ωστόσο, είναι σαφώς μια μειονότητα και σε καμία περίπτωση δεν αντικατοπτρίζουν το σύνολο της ιαπωνικής κοινωνίας.

Αυτό που έχει ενδιαφέρον, ωστόσο, είναι η συνείδηση που έχει το σύνολο της ιαπωνικής κοινωνίας για τις τέχνες αυτές –και σ’ αυτό, η διαφορά σε σχέση με μια δυτική κοινωνία, και σίγουρα με την ελληνική, είναι τεράστια! Λέξεις όπως «κατάνα», «ναγκινάτα», «γιορόι», «γιάρι», «μπόκουτο» ή «μπόγκου», είναι λέξεις γνωστές σε οποιονδήποτε ιάπωνα, ενώ είναι πολύ πιθανό η πλειονότητα των ανθρώπων να αναγνωρίσει λέξεις που αναφέρονται και σε πιο ασυνήθιστα όπλα ή κομμάτια εξοπλισμού όπως το κουσαριγκάμα, το τσιγκιρίκι ή το ναγκαμάκι. Αυτή τη στιγμή, το κρατικό τηλεοπτικό δίκτυο ΝΗΚ παίζει μια μίνι-σειρά με θέμα τη ζωή του Τσουκαχάρα Μπόκουντεν, ιδρυτή της Κάσιμα Σίντο Ρίου και μια σειρά που διαρκεί ένα χρόνο με θέμα την εποχή των Εμφύλιων Πολέμων και τις σχέσεις μεταξύ των οικογενειών Όντα και Τοκουγκάουα, ενώ σε διάφορα κανάλια υπάρχουν σειρές με θέματα που σχετίζονται με τη χρονική περίοδο 1200-1868 –σε όλες αυτές τις σειρές, αφθονούν οι σκηνές με πάσης φύσεως ένοπλες και άοπλες συμπλοκές.  Σε πολλά μουσεία μπορεί κανείς να δει πανοπλίες και όπλα της ίδιας περιόδου, καθώς και αμέτρητες απεικονίσεις είτε σε ζωγραφικά έργα, είτε σε χαρακτικά, ενώ υπάρχει ένα μουσείο με αποκλειστικό αντικείμενο το ιαπωνικό ξίφος στο Τόκιο και άλλο ένα στο Σέκι του Γκίφου, κοντά στη Ναγκόγια. 

Σε όλα αυτά, θα πρέπει να προσθέσουμε τις δεκάδες αναφορές στις ένοπλες και άοπλες πολεμικές τέχνες στα μάνγκα και τα άνιμε, την εκτενή κάλυψη της τηλεόρασης στα πρωταθλήματα σούμο, τζούντο και κέντο, το τεράστιο ενδιαφέρον για την επαγγελματική πάλη (στο μέτρο που μπορεί κανείς να τη θεωρήσει σχετική με τις πολεμικές τέχνες) και μια εκτενέστατη βιβλιογραφία και συλλογή DVD, (στα ιαπωνικά, βεβαίως) για όλες τις τέχνες προσβάσιμη ακόμα και από τα μεγάλα βιβλιοπωλεία –ένα από τα πράγματα που με εντυπωσίασαν την πρώτη φορά που μπήκα σε ένα από τα υποκαταστήματα μιας μεγάλης αλυσίδας βιβλιοπωλείων ήταν ότι μεταξύ άλλων υπήρχε και το εγχειρίδιο της Όνο-χα Ίτο Ρίου, το οποίο παρουσιάζει εκτενώς (κάπου 400-500 σελίδες) όλη τη θεωρία και την πρακτική της σχολής, μιας σχολής που παρότι θεωρείται από τις σημαντικότερες (και ιστορικά αλλά και ως προς τη συμμετοχή της στη διαμόρφωση του σύγχρονου κέντο) είναι σχετικά άγνωστη εκτός Ιαπωνίας.

Όταν ζεις σε ένα μέρος στο οποίο όλα τα παραπάνω αποτελούν μέρος της καθημερινότητας, όταν δεν υπάρχει περίπτωση να κάνεις μια βόλτα στο Τόκιο (ειδικά τα Σαββατοκύριακα) χωρίς να δεις κάποιον να περπατάει κρατώντας μια θήκη που περιέχει ένα τόξο ή ένα ξίφος και όταν ξέρεις ότι έχεις τη δυνατότητα να εμπλακείς με κάποια από τις τέχνες αυτές χωρίς να χρειαστεί να εμπλακείς σε έναν κυκεώνα παραπληροφόρησης και σε διαρκείς επεξηγήσεις σε φίλους και γνωστούς για το τι είναι αυτό που κάνεις, η κατάσταση απομυθοποιείται και έρχεται στα πραγματικά της όρια: οι πολεμικές τέχνες είναι απλώς ένας ακόμα τρόπος να περνάς την ώρα σου, μια ακόμα επιλογή από τις πολλές που διατίθενται από την κοινωνία και απευθύνονται σε όποιον έχει το χρόνο, τα χρήματα και τη διάθεση –λέω «από την κοινωνία» γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις τα ντότζο λειτουργούν εντός δημοτικών γυμναστηρίων/πολυχώρων· τα παραδοσιακό ντότζο που ξέρουμε από τις ταινίες είναι, συνήθως, εφεύρημα των ταινιών.

Ο δεύτερος λόγος που ανέφερα παραπάνω είναι, κατά τη γνώμη μου και ο σημαντικότερος· όχι μόνο επειδή είναι πιο ουσιαστικός αλλά και επειδή δε σχετίζεται άμεσα με το να ζει κανείς στην Ιαπωνία. Έχοντας περάσει 25 χρόνια ενασχόλησης με τις πολεμικές τέχνες και έχοντας διανύσει περιόδους κατά τις οποίες ασκούμουν σε τρεις ταυτόχρονα, συνειδητοποίησα (αρχικά στην Ελλάδα αλλά ακόμα περισσότερο στην Ιαπωνία) ότι όσο διασκεδαστικό και απολαυστικό και αν είναι το να προσπαθείς να κάνεις πραγματικότητα όλες σου τις παιδικές φαντασιώσεις (μ’ άλλα λόγια, να κάνεις τα πάντα!), το να βρίσκεις ένα πράγμα που σε ενδιαφέρει πραγματικά και να αφιερώνεσαι σ’ αυτό είναι απείρως απολαυστικότερο. Η διαφορά είναι ότι δεν είναι εξίσου διασκεδαστικό και αυτό
ς, κατά πάσα πιθανότητα, είναι και ο λόγος που ο περισσότερος κόσμος το αποφεύγει.

«Κοινοτοπίες» θα πείτε –προφανώς αν ασχολείται κανείς με ένα πράγμα γίνεται καλύτερος από ό,τι θα γινόταν αν ασχολούταν με πέντε. Και, ναι, δεν προσπαθώ επ’ ουδενί να υποστηρίξω ότι η συνειδητοποίηση αυτή είναι προϊόν φώτισης ή κάτι τέτοιο. Όμως παρόλο που όντως πρόκειται για κάτι απλό, είναι εντυπωσιακό πόσος κόσμος δεν το σκέφτεται και προσπαθεί να συμβιβάσει την εκμάθηση δύο, τριών ή και περισσότερων πολεμικών τεχνών. Και, παρότι οι περισσότεροι βλέπουν ότι το εγχείρημα δεν έχει αποτελέσματα, εξακολουθούν να το προσπαθούν συσσωρεύοντας απογοητεύσεις, τραυματισμούς και κούραση· αν ο υπέρμετρος ενθουσιασμός και η απομυθοποίηση είναι οι βασικότεροι λόγοι που εγκαταλείπουν τις πολεμικές τέχνες οι αρχάριοι, αυτό το πολλαπλό «κάψιμο» είναι ο λόγος που τις εγκαταλείπουν οι προχωρημένοι.

Το είχα πρωτοακούσει από τον Μπράιαν Ίνο: αν έχεις λιγότερες επιλογές γίνεσαι πιο δημιουργικός γιατί επιστρατεύεις όλη σου τη φαντασία και εξαντλείς τις δυνατότητες των επιλογών σου· ο Ίνο μιλούσε για συνθεσάιζερ, όμως το σκεπτικό είναι κοινό: αν ασχοληθεί κανείς με μια τέχνη, έχει περισσότερο χρόνο να τη δει σε βάθος, να αφιερώσει όλο του το δυναμικό σ’ αυτή και, όταν προχωρήσει αρκετά να δει πέρα από τους, αναπόφευκτους, περιορισμούς της. Ειδικά αν πρόκειται για μια κλασσική σχολή (όμως ισχύει και για τα σύγχρονα μπούντο), η ίδια η σχολή στην ουσία όχι μόνο προτρέπει αλλά προσπαθεί να εξαναγκάσει τον ασκούμενο προς αυτή την κατεύθυνση· λέω «προσπαθεί» καθώς το αν θα το πετύχει επαφίεται, τελικά, στον ίδιο τον ασκούμενο. Το σίγουρο πάντως είναι ότι οι κλασσικές σχολές ή, για να μην το περιορίζω, όλες τελικά οι τέχνες δείχνουν ότι ο μόνος τρόπος να αποκομίσει κανείς κάτι ωφέλιμο απ’ αυτές είναι με το να ασχοληθεί αποκλειστικά μαζί τους. Όσο και αν αυτό ακούγεται βαρετό και όσο και αν σκοντάφτει επάνω στις φαντασιώσεις μας ή στην υπέρ-καταναλωτική λογική που διαπνέει όλες τις διαστάσεις των κοινωνιών μας.

Κλείνω επανερχόμενος στο αρχικό ερώτημα και λέγοντας για μια ακόμα φορά ότι, όχι, ο χρόνος μου στην Ιαπωνία δεν αφιερώνεται στις πολεμικές τέχνες. Όμως ταυτόχρονα, αισθάνομαι ότι για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, η ενασχόλησή μου μ’ αυτές όχι μόνο με ικανοποιεί πλήρως αλλά είναι και ιδιαίτερα διασκεδαστική –μ’ άλλα λόγια, καλύπτομαι και επιφανειακά και σε πιο πολύ βάθος. Όπως είπα, ότι χρειάστηκε να φτάσω περίπου 40 χρονών για να το καταλάβω, πιθανότατα λέει κάτι για την ευφυΐα μου, όμως κατά τη γνώμη μου λέει περισσότερα πράγματα για τον τρόπο που είναι οργανωμένες οι πολεμικές τέχνες στις δυτικές κοινωνίες· δεν μπορεί να είναι τυχαίο ότι οδηγήθηκα στη σκέψη αυτή μέσα από συζητήσεις με έναν δυτικό που έχει ζήσει εδώ 13 χρόνια και την στερεοποιώ ζώντας στη χώρα αυτή, μια χώρα που από πλευράς επιλογών γύρω από τις πολεμικές τέχνες ισοδυναμεί, περίπου, με το μεγαλύτερο σούπερ-μάρκετ που υπάρχει στον κόσμο!