Για τους Αμερικανούς, ο Νοέμβρης είναι ο μήνας της ημέρας των Ευχαριστιών. Για τον πολύ κόσμο, είναι ο μήνας που προηγείται των Χριστουγέννων. Για το ντότζο μας, είναι ο μήνας των εξετάσεων για νταν, –όπως στα περισσότερα ντότζο, οι εξετάσεις για νταν είναι μια φορά τον χρόνο και –όπως στα περισσότερα ντότζο– η ατμόσφαιρα είναι γεμάτη από ένα ανάμεικτο συναίσθημα άγχους και χαράς. Οι νεότεροι περιμένουν τις εξετάσεις πώς και τι για να δουν επιτέλους ποιο είναι αυτό το rite of passage για το οποίο τόσα έχουν ακούσει, οι παλαιότεροι περιμένουν τις εξετάσεις για να δουν παλιούς συνασκούμενους που θα έρθουν για να βοηθήσουν και (κυρίως) να κουτσομπολέψουν αυτούς που εξετάζονται και, τέλος, οι προς εξέταση για να φορέσουν την περιβόητη μαύρη ζώνη για την οποία παλεύουν τόσα χρόνια –μην κοροϊδευόμαστε, δεν υπάρχει άνθρωπος που να πήρε μαύρη ζώνη και να μην αισθάνθηκε κάπως, έστω και αν το κάπως εξατμίστηκε μετά από μερικές μέρες.
Όπως κάθε χρόνο, ο σεμπάι παραμένει λιγομίλητος την περίοδο αυτή. Όντας μέλος της εξεταστικής επιτροπής προσπαθεί να βοηθήσει αυτούς που θα εξεταστούν ώστε να δείξουν αυτά που θα δείξουν όσο καλύτερα μπορούν, όμως όσοι ξέρουν, βλέπουν ότι διαφέρει από τον κλασσικό φλύαρο εαυτό του. Όσοι πρόκειται να εξεταστούν δε δίνουν και μεγάλη σημασία –το άγχος τους έχει χτυπήσει κόκκινα και δεν προσέχουν παρά ελάχιστα πράγματα πέρα από την εξέτασή τους– όμως αυτοί που βρίσκονται στα μικρά κίου (και που απέχουν αρκετά ώστε να μπορούν να βλέπουν τις εξετάσεις απλώς ως χάπενινγκ) παραξενεύτηκαν και τις προάλλες ένας από αυτούς άνοιξε τη συζήτηση μετά την προπόνηση. Το ερώτημα ήταν «Έχεις κάποιο πρόβλημα με τις εξετάσεις;» όμως αυτός που ρώτησε μάλλον δεν περίμενε την απάντηση που πήρε. Η απάντηση ήταν «Εγώ όχι. Οι εξεταζόμενοι θα έχουν –αν περάσουν».
Όλοι ξέρουν ότι στον κόσμο μας η μαύρη ζώνη έχει πάρει διαστάσεις πολύ μεγαλύτερες από αυτές που είχαν στον νου τους οι εγκέφαλοι του Κόντοκαν όταν την καθιέρωσαν και από αυτές που έχει ακόμα και σήμερα στην Ιαπωνία. Για μια σειρά από λόγους, κυρίως πρακτικούς, οι συγκεκριμένες εξετάσεις έχουν αποκτήσει μια βαρύτητα δυσανάλογη προς το πραγματικό τους αντίκρισμα, αν και εδώ που τα λέμε, αν λάβει κανείς υπόψη ότι κατά μέσο όρο το πρώτο νταν έρχεται στα πέντε χρόνια (στο ίδιο χρονικό διάστημα στην Ιαπωνία, οι ασκούμενοι είναι γύρω στο τρίτο νταν), ίσως τελικά το αντίκρισμα να είναι δικαίως μεγάλο –εν τέλει, αυτό που μετράει είναι ο όγκος της προπόνησης που έχεις καταθέσει για να φτάσεις εκεί, άσχετα από το αν το «εκεί» είναι το πρώτο ή το τρίτο νταν. Σε κάθε περίπτωση, η μαύρη ζώνη είναι σημαντικό θέμα για τον μικρόκοσμο του ντότζο, όμως οι φρέσκοι κάτοχοί τους θεωρούν ότι το θέμα λήγει με τις εξετάσεις.
Το πόιντ του σεμπάι ήταν ότι στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο. Περνώντας τις εξετάσεις για μαύρη ζώνη, γίνεσαι μαύρη ζώνη και άρα όλοι περιμένουν να είσαι μαύρη ζώνη. Περιμένουν να είσαι μαύρη ζώνη την ώρα της προπόνησης, που σημαίνει ότι πρέπει να κάνεις τα πάντα καλύτερα από όλους όσους δεν είναι μαύρη ζώνη, να έχεις απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις των αρχαρίων, να μην κάνεις λάθη, να συμμετέχεις στα σεμινάρια, να κάνεις τον παρτενέρ σε όποιον θέλει να δώσει εξετάσεις, να κάνεις το μάθημα όταν δεν είναι κανείς άλλος τριγύρω, να κάνεις τη γραμματέα του ντότζο όταν κάποιος ζητάει πληροφορίες, να ξέρεις την ιστορία της τέχνης και την εξέλιξή της, να εξασκείσαι περισσότερο από τους άλλους –εν ολίγοις να προσωποποιείς αυτό που όλοι θεωρούν ότι είναι μια μαύρη ζώνη. Και, ακριβώς επειδή η μαύρη ζώνη έχει διαστάσεις πολύ μεγαλύτερες από αυτές που θα έπρεπε, όλοι περιμένουν πολλά.
Το πρόβλημα δε σταματάει στο ντότζο. Ο κύκλος σου περιμένει να είσαι μαύρη ζώνη –διότι είπαμε, η μαύρη ζώνη είναι «σημαντικό θέμα»– σε όλες σου τις κοινωνικές συναναστροφές και σε όλη σου τη ζωή. Ξαφνικά, καλείσαι να πραγματώσεις όλα τα στερεότυπα για τον άνθρωπο των πολεμικών τεχνών, να είσαι ψύχραιμος, να μπορείς να βγάλεις το φίδι από την τρύπα οποτεδήποτε κάποιος πάει να απειλήσει οποιονδήποτε φίλο, γνωστό ή συγγενή σου, να είσαι υγιής, να έχεις βαθιές επιγνώσεις επί παντός του επιστητού, να μπορείς και να θες ανά πάσα στιγμή να απαντήσεις σε κάθε ερώτηση όχι μόνο γύρω από την τέχνη σου αλλά και γύρω από οποιαδήποτε άλλη (διότι πώς να εξηγήσεις σε αυτόν που δεν ξέρει ότι άλλο το Κέντο και άλλο το «Κουνγκ Φου» του Μπρους Λι –θου Κύριε!). Και αν όλα αυτά ακούγονται άσχημα, το μεγαλύτερο μανίκι είναι ότι δεν καλείσαι να ανταποκριθείς στις απαιτήσεις και τις προσδοκίες των άλλων μόνο. Τις ίδιες (αν όχι μεγαλύτερες) απαιτήσεις έχεις και από τον εαυτό σου. Διότι πλέον, «είσαι μαύρη ζώνη».
Ένας φίλος μπάτσος, έλεγε ότι το χειρότερο πράγμα όταν φοράς το σήμα και το όπλο είναι ότι φοράς το σήμα και το όπλο –πάει να πει, εκτίθεσαι, με αποτέλεσμα αν κάποιος θελήσει κάτι (καλό ή, συνηθέστερα, κακό) να στραφεί αμέσως σε εσένα και εσύ να πρέπει να ανταποκριθείς διότι δεν μπορείς να μην ανταποκριθείς. Καλώς ή κακώς –για την ακρίβεια, κάκιστα– η μαύρη ζώνη σε φέρνει σε μια θέση ευθύνης και αυτό δεν το αντιλαμβάνονται τα πρώτα κίου που ετοιμάζονται πυρετωδώς για τις εξετάσεις που θα τους τη χαρίσουν. Οι δάσκαλοι σου λένε ότι η τέχνη αρχίζει στο πρώτο νταν (Εγκυκλοπαίδεια των Κλισέ, σλ. 148) αλλά σχεδόν πάντα παραλείπουν να σου πουν ότι αυτό είναι το έλασσον των προβλημάτων σου. Βασικά αυτό που αρχίζει μόλις δέσεις το μαύρο ύφασμα γύρω από τη μέση σου δεν είναι η τέχνη –είναι μια προσωπική ανηφόρα που δε σταματάει ποτέ.
...ή έτσι λέει ο σεμπάι τουλάχιστον. Εγώ απλώς το μεταφέρω...
Όπως κάθε χρόνο, ο σεμπάι παραμένει λιγομίλητος την περίοδο αυτή. Όντας μέλος της εξεταστικής επιτροπής προσπαθεί να βοηθήσει αυτούς που θα εξεταστούν ώστε να δείξουν αυτά που θα δείξουν όσο καλύτερα μπορούν, όμως όσοι ξέρουν, βλέπουν ότι διαφέρει από τον κλασσικό φλύαρο εαυτό του. Όσοι πρόκειται να εξεταστούν δε δίνουν και μεγάλη σημασία –το άγχος τους έχει χτυπήσει κόκκινα και δεν προσέχουν παρά ελάχιστα πράγματα πέρα από την εξέτασή τους– όμως αυτοί που βρίσκονται στα μικρά κίου (και που απέχουν αρκετά ώστε να μπορούν να βλέπουν τις εξετάσεις απλώς ως χάπενινγκ) παραξενεύτηκαν και τις προάλλες ένας από αυτούς άνοιξε τη συζήτηση μετά την προπόνηση. Το ερώτημα ήταν «Έχεις κάποιο πρόβλημα με τις εξετάσεις;» όμως αυτός που ρώτησε μάλλον δεν περίμενε την απάντηση που πήρε. Η απάντηση ήταν «Εγώ όχι. Οι εξεταζόμενοι θα έχουν –αν περάσουν».
Όλοι ξέρουν ότι στον κόσμο μας η μαύρη ζώνη έχει πάρει διαστάσεις πολύ μεγαλύτερες από αυτές που είχαν στον νου τους οι εγκέφαλοι του Κόντοκαν όταν την καθιέρωσαν και από αυτές που έχει ακόμα και σήμερα στην Ιαπωνία. Για μια σειρά από λόγους, κυρίως πρακτικούς, οι συγκεκριμένες εξετάσεις έχουν αποκτήσει μια βαρύτητα δυσανάλογη προς το πραγματικό τους αντίκρισμα, αν και εδώ που τα λέμε, αν λάβει κανείς υπόψη ότι κατά μέσο όρο το πρώτο νταν έρχεται στα πέντε χρόνια (στο ίδιο χρονικό διάστημα στην Ιαπωνία, οι ασκούμενοι είναι γύρω στο τρίτο νταν), ίσως τελικά το αντίκρισμα να είναι δικαίως μεγάλο –εν τέλει, αυτό που μετράει είναι ο όγκος της προπόνησης που έχεις καταθέσει για να φτάσεις εκεί, άσχετα από το αν το «εκεί» είναι το πρώτο ή το τρίτο νταν. Σε κάθε περίπτωση, η μαύρη ζώνη είναι σημαντικό θέμα για τον μικρόκοσμο του ντότζο, όμως οι φρέσκοι κάτοχοί τους θεωρούν ότι το θέμα λήγει με τις εξετάσεις.
Το πόιντ του σεμπάι ήταν ότι στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο. Περνώντας τις εξετάσεις για μαύρη ζώνη, γίνεσαι μαύρη ζώνη και άρα όλοι περιμένουν να είσαι μαύρη ζώνη. Περιμένουν να είσαι μαύρη ζώνη την ώρα της προπόνησης, που σημαίνει ότι πρέπει να κάνεις τα πάντα καλύτερα από όλους όσους δεν είναι μαύρη ζώνη, να έχεις απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις των αρχαρίων, να μην κάνεις λάθη, να συμμετέχεις στα σεμινάρια, να κάνεις τον παρτενέρ σε όποιον θέλει να δώσει εξετάσεις, να κάνεις το μάθημα όταν δεν είναι κανείς άλλος τριγύρω, να κάνεις τη γραμματέα του ντότζο όταν κάποιος ζητάει πληροφορίες, να ξέρεις την ιστορία της τέχνης και την εξέλιξή της, να εξασκείσαι περισσότερο από τους άλλους –εν ολίγοις να προσωποποιείς αυτό που όλοι θεωρούν ότι είναι μια μαύρη ζώνη. Και, ακριβώς επειδή η μαύρη ζώνη έχει διαστάσεις πολύ μεγαλύτερες από αυτές που θα έπρεπε, όλοι περιμένουν πολλά.
Το πρόβλημα δε σταματάει στο ντότζο. Ο κύκλος σου περιμένει να είσαι μαύρη ζώνη –διότι είπαμε, η μαύρη ζώνη είναι «σημαντικό θέμα»– σε όλες σου τις κοινωνικές συναναστροφές και σε όλη σου τη ζωή. Ξαφνικά, καλείσαι να πραγματώσεις όλα τα στερεότυπα για τον άνθρωπο των πολεμικών τεχνών, να είσαι ψύχραιμος, να μπορείς να βγάλεις το φίδι από την τρύπα οποτεδήποτε κάποιος πάει να απειλήσει οποιονδήποτε φίλο, γνωστό ή συγγενή σου, να είσαι υγιής, να έχεις βαθιές επιγνώσεις επί παντός του επιστητού, να μπορείς και να θες ανά πάσα στιγμή να απαντήσεις σε κάθε ερώτηση όχι μόνο γύρω από την τέχνη σου αλλά και γύρω από οποιαδήποτε άλλη (διότι πώς να εξηγήσεις σε αυτόν που δεν ξέρει ότι άλλο το Κέντο και άλλο το «Κουνγκ Φου» του Μπρους Λι –θου Κύριε!). Και αν όλα αυτά ακούγονται άσχημα, το μεγαλύτερο μανίκι είναι ότι δεν καλείσαι να ανταποκριθείς στις απαιτήσεις και τις προσδοκίες των άλλων μόνο. Τις ίδιες (αν όχι μεγαλύτερες) απαιτήσεις έχεις και από τον εαυτό σου. Διότι πλέον, «είσαι μαύρη ζώνη».
Ένας φίλος μπάτσος, έλεγε ότι το χειρότερο πράγμα όταν φοράς το σήμα και το όπλο είναι ότι φοράς το σήμα και το όπλο –πάει να πει, εκτίθεσαι, με αποτέλεσμα αν κάποιος θελήσει κάτι (καλό ή, συνηθέστερα, κακό) να στραφεί αμέσως σε εσένα και εσύ να πρέπει να ανταποκριθείς διότι δεν μπορείς να μην ανταποκριθείς. Καλώς ή κακώς –για την ακρίβεια, κάκιστα– η μαύρη ζώνη σε φέρνει σε μια θέση ευθύνης και αυτό δεν το αντιλαμβάνονται τα πρώτα κίου που ετοιμάζονται πυρετωδώς για τις εξετάσεις που θα τους τη χαρίσουν. Οι δάσκαλοι σου λένε ότι η τέχνη αρχίζει στο πρώτο νταν (Εγκυκλοπαίδεια των Κλισέ, σλ. 148) αλλά σχεδόν πάντα παραλείπουν να σου πουν ότι αυτό είναι το έλασσον των προβλημάτων σου. Βασικά αυτό που αρχίζει μόλις δέσεις το μαύρο ύφασμα γύρω από τη μέση σου δεν είναι η τέχνη –είναι μια προσωπική ανηφόρα που δε σταματάει ποτέ.
...ή έτσι λέει ο σεμπάι τουλάχιστον. Εγώ απλώς το μεταφέρω...
No comments:
Post a Comment