Sunday, March 6, 2011

Μπούντο εν Ιαπωνία (Ι): Γενικώς

Όταν ασχολείσαι με το μπούντο, το να επιστρέφεις από την Ιαπωνία είναι πάντα ένα ζήτημα. Και αυτό, επειδή όλοι σου κάνουν (με παραλλαγές) τις ίδιες ερωτήσεις: πώς είναι τα ιαπωνικά ντότζο, πώς είναι η προπόνηση εκεί, πώς είναι οι Ιάπωνες σε σχέση με τους Δυτικούς κ.λπ. –μ’ άλλα λόγια, παρά την παγκοσμιοποίηση, την αφθονία πληροφοριών για τα τεκταινόμενα στην αλλοδαπή και τον υποτιθέμενο απογαλακτισμό της Δύσης από την Ανατολή, τουλάχιστον ως προς τις πολεμικές τέχνες (διάβολε! –στις περισσότερες πολεμικές τέχνες, οι ασκούμενοι εκτός Ιαπωνίας είναι, πλέον, πολύ περισσότεροι από αυτούς εντός, χώρια που υπάρχουν πια άφθονοι υψηλόβαθμοι Δυτικοί δάσκαλοι/εκπαιδευτές), η πλειονότητα των ασκούμενων εξακολουθεί να αισθάνεται ένα δέος απέναντι στη γενέτειρα της τέχνης που ασκεί.

Και καλά κάνει –όμως όχι ακριβώς για τους λόγους που φαντάζονται οι περισσότεροι. Για τα δεδομένα του μέσου Ιάπωνα, η ενασχόληση με το μπούντο δεν είναι πολύ διαφορετική από την ενασχόληση με την τέχνη των ανθοσυνθέσεων (ικεμπάνα), την τέχνη του τσαγιού (σάντο) ή τους παραδοσιακούς χορούς: είναι απλώς κάτι που κάνεις (συνήθως) μια φορά την εβδομάδα για να περάσεις την ώρα σου και για να είσαι μέρος ενός κοινωνικού συνόλου (κάτι εξαιρετικά σημαντικό για την κουλτούρα του συγκεκριμένου λαού). Αν, τώρα, συγκαταλέγεται κανείς στις σπανιότατες εκείνες εξαιρέσεις που ασκούνται, π.χ. τρεις ή παραπάνω φορές την εβδομάδα, η αντιμετώπιση είναι αρκετά διαφορετική: αν ο εν λόγω ασκούμενος δεν είναι φοιτητής στο πανεπιστήμιο (γενικά στην Ιαπωνία, το πανεπιστήμιο θεωρείται περίοδος χάριτος, καθώς αποτελεί το διάλειμμα μεταξύ ενός πολύ πιεστικού σχολικού συστήματος και μιας επίσης αρκετά πιεστικής σταδιοδρομίας σε κάποια εταιρεία), το να ασχολείται με το μπούντο θεωρείται εκκεντρικότητα. Και στην Ιαπωνία, το να είσαι εκκεντρικός αντιμετωπίζεται, στην καλύτερη περίπτωση, ως «ενδιαφέρον». Ή μ’ άλλα λόγια, «κάτι που δε μας αρέσει και πολύ αλλά που μπορεί να είναι και χαριτωμένο, βρε παιδί μου».

Εμείς θα το λέγαμε «γραφικός» –με τη διαφορά ότι η δική μας (εννοώ, η ελληνική) κοινωνία είναι γενικώς γραφική, οπότε καθείς επιλέγει τη γραφικότητά του. Βεβαίως, με το πέρασμα των χρόνων, έχουν αρχίσει να υπάρχουν κι εδώ κάποιες νόρμες και η απόκλιση από αυτές δεν αντιμετωπίζεται και με ιδιαίτερη συμπάθεια, όμως ακόμα η εμπλοκή με το μπούντο (και εννοώ πάντοτε την ερασιτεχνική εμπλοκή) δεν αποτελεί λόγο αποκλεισμού από τα περισσότερα κοινωνικά δρώμενα. Συμβαίνει κάτι τέτοιο στην Ιαπωνία; Πρακτικά ναι, αν και ως είθισται στη συγκεκριμένη κοινωνία, τίποτα δε λέγεται ανοιχτά· απλώς, ο ασκούμενος θα ανακαλύψει ότι δεν έχει πολλά κοινά με τους γύρω του και ότι γενικά αντιμετωπίζεται ως άτομο με σύνδρομο παρατεταμένης εφηβείας. Ναι μεν οι Ιάπωνες εξακολουθούν να θέλγονται από τους σαμουράι –και, ακόμα, περισσότερο να θέλουν να υποστηρίζουν ότι θέλγονται– όμως οι περισσότεροι δε θα ήθελαν να παντρέψουν την κόρη τους με έναν απ’ αυτούς.

Πέραν αυτών, τα οποία σε τελική ανάλυση αφορούν τους ίδιους, είναι εντυπωσιακό το πόσο καθημερινή υπόθεση είναι το μπούντο –σε σημείο που να μην εκπλήσσει κανέναν το να εμφανιστεί μέσα σε ένα βαγόνι του μετρό κάποιος με ένα τόξο ή με ένα ξίφος στο χέρι. Και πώς θα μπορούσε, όταν στο ίδιο βαγόνι (ή στην ίδια πλατφόρμα) είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα εμφανιστεί τουλάχιστον μια γυναίκα (και συνήθως περισσότερες) με κάποιου είδος κιμονό, συχνά και από τα αρκετά βαριά και επίσημα που ξέρουμε από τις ταινίες. Εντύπωση επίσης κάνει ότι τις ημέρες που κάνει καλό καιρό, σε οποιοδήποτε από τα δεκάδες πάρκα του Τόκιο είναι αρκετά πιθανό να δει κανείς κάποια ομάδα να κάνει προπόνηση χωρίς αυτό να αποτελεί μείζον θέμα για τους περισσότερους –Ιάπωνες– παρευρισκόμενους. Προφανώς, το να μη θέλεις η κόρη σου να παντρευτεί έναν ξιφομάχο δε σημαίνει ότι δεν ξέρεις δα και πώς είναι ένα ξίφος.

Τέλος κάτι που αφορά τα ίδια τα ντότζο (αν και έχω την υποψία ότι σ’ αυτό θα επανέλθουμε και κάποια στιγμή στο μέλλον): αν εξαιρέσει κανείς τα (συνήθως πολύ μεγάλα) πανεπιστημιακά ντότζο Κέντο, Τζούντο και Καράτε, τα (συνήθως πολύ μικρά) οικογενειακά ντότζο των κλασσικών σχολών (κορίου) και τα (συνήθως μέτρια) «αρχηγεία» κάποιων σύγχρονων τεχνών (π.χ. Αϊκικάι ή JKA Χόμπου), η πλειονότητα των ντότζο είναι κάποια αίθουσα σε κάποιον πολύ-χώρο (δημόσιο ή ιδιωτικό) φυσικής αγωγής. Τα ντότζο-επιχειρήσεις που ξέρουμε εδώ είναι αρκετά ασυνήθιστη περίπτωση, γεγονός που αποτελεί συνέχεια της παραπάνω παρατήρησης περί της κοινωνικής θέσης ενός δασκάλου πολεμικών τεχνών (μ’ άλλα λόγια, πρόκειται για μια δουλειά που πολύ λίγοι Ιάπωνες θα επιλέξουν) σε συνδυασμό με το σημαντικό πρόβλημα χώρου που έχουν οι μεγάλες ιαπωνικές πόλεις –έχω βασικά στον νου μου το Τόκιο, αλλά υποθέτω ότι το ίδιο θα συμβαίνει και στην Οσάκα, στη Ναγκόγια και αλλού.

Και το στιλ της προπόνησης/μαθήματος; Αυτό σίγουρα είναι ένα μεγάλο ζήτημα που αξίζει να μας απασχολήσει και στο μέλλον, το πρώτο πράγμα που θα ξαφνιάσει τον Δυτικό επισκέπτη/ασκούμενο, είναι η ανεπισημότητα του πράγματος, ακόμα και σε ντότζο τεχνών που είθισται να θεωρούνται αυστηρές (το Κέντο και το Καράτε είναι τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα). Ναι μεν, θα δει κανείς μια στρατιωτικού τύπου τάση για πολύ εξωστρεφείς αντιδράσεις στις οδηγίες και στα παραγγέλματα (δυνατές φωνές, συντονισμένη κίνηση όλων των ασκούμενων κ.λπ.), όμως ταυτόχρονα υπάρχει διάχυτη και μια αίσθηση χαλαρότητας χωρίς αυτό να σημαίνει καταστρατήγηση της ιεραρχίας –προφανώς επειδή η τήρηση της ιεραρχίας είναι κάτι πολύ βαθύ στους Ιάπωνες επειδή έτσι είναι δομημένη η κοινωνία τους και έτσι κοινωνικοποιούνται από τη στιγμή που γεννιούνται. Η συντριπτική πλειονότητα των Ιαπώνων ασκούμενων στο μπούντο, δε χρειάζεται το μπούντο για να μάθει τι σημαίνει «όρια» –το γνωρίζει από την οικογένεια, το σχολείο, το εργασιακό περιβάλλον και σχεδόν όλες τις κοινωνικές σχέσεις...

...προσωπική μαρτυρία...

No comments: