Δεν είναι γνωστό τοις πάσι –αλλά θα έπρεπε να είναι: η λέξη «ντότζο» (道場), ήτοι χώρος εξάσκησης, δεν προέρχεται από τις πολεμικές τέχνες αλλά από τον Βουδισμό Ζεν. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται στον χώρο στον οποίο πηγαίνουν οι μοναχοί για να κάνουν Ζαζέν, πα’ να πει, να καθίσουν στη θέση του λωτού ή σε σέιζα και να μην κάνουν τίποτα για μια ώρα. Σε τακτά χρονικά διαστήματα –περίπου ανά 45 λεπτά– οι ασκούμενοι σηκώνονται βαδίζουν για μερικά λεπτά με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο (κινχίν) ώστε να ξε-πιαστούν και να κυκλοφορήσει το αίμα τους και στη συνέχεια κάθονται ξανά, για ένα ακόμα 45λεπτο. Οι κύκλοι αυτοί επαναλαμβάνονται δύο ή τρεις φορές, μέχρι να τελειώσει η εξάσκηση για την ημέρα.
Όσοι δεν έχουν δοκιμάσει την εξαιρετικά ζόρικη αυτή άσκηση, διερωτώνται από πού και ως πού πρόκειται όντως για άσκηση και γιατί ο χώρος στον οποίο διεξάγεται να λέγεται «ντότζο» –σε τελική ανάλυση, οι άνθρωποι αυτοί δεν κάνουν τίποτα, έτσι δεν είναι; Το λένε μάλιστα και οι ίδιοι: το κάθισμα στο Ζεν, λέγεται «σικαντάζα», δηλαδή «απλώς κάθισμα», και παρά την τάση μας στη Δύση να αποκαλούμε τη μέθοδο αυτή, «διαλογισμό», πρόκειται στην πραγματικότητα για ακριβώς το αντίθετο: το ζητούμενο στο Ζαζέν δεν είναι το να «διαλογιστείς», αλλά το να μην «διαλογιστείς»· το να αδειάσεις τον νου σου από τα πάντα και απλώς να βιώσεις τη στιγμή.
Τα κείμενα των δασκάλων του Ζεν δείχνουν ότι η βασική άσκηση του Ζαζέν, το «απλό κάθισμα» είναι υπόθεση πολύ πιο σοβαρή από όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Οι άνθρωποι αυτοί μιλούν για το Ζαζέν σαν να πρόκειται για μια υπόθεση ζωής και θανάτου· ο ίδιος ο Βούδας, ο επικεφαλής της συγκεκριμένης κοσμοθεωρίας, κάθισε κάτω από ένα δέντρο και υποσχέθηκε στον εαυτό του ότι ή θα φτάσει στη συνειδητοποίηση (μέσω της συγκεκριμένης άσκησης) ή θα πεθάνει. Και οι άνθρωποι που ακολουθούν την κοσμοθεωρία του, αντιμετωπίζουν –τουλάχιστον οι σοβαρότεροι από αυτούς– με τον ίδιο τρόπο. Κάθε κάθισμα είναι μια μάχη με τον εαυτό μας και μόνο ένας μπορεί να βγει ζωντανός.
Για τη δυσκολία της άσκησης του Ζαζέν δε χρειάζεται, ωστόσο, να αρκεστούμε στις αφηγήσεις των δασκάλων· αρκεί να σκεφτούμε λιγάκι το πόσο αντιφατική είναι μια τέτοια άσκηση με τα χαρακτηριστικά του δυτικού κόσμου/πολιτισμού. Αφενός έχουμε μάθει να γεμίζουμε τον κόσμο μας και το μυαλό μας με πληροφορίες (και, άρα, η απουσία αυτών μας φαίνεται αδιανόητη). Και αφετέρου, επειδή είμαστε τόσο γεμάτοι από ανασφάλειες, που η προοπτική να σταθούμε ενώπιοι ενωπίοις απέναντι στον εαυτό μας, μας φαίνεται στην καλύτερη (;) περίπτωση γελοία και στη χειρότερη (;) απολύτως τρομακτική. Μ’ άλλα λόγια, έχουμε μάθει να ετεροπροσδιοριζόμαστε και το Ζαζέν μας προκαλεί να αυτοπροσδιοριστούμε.
Το πρόβλημα του ετεροπροσδιορισμού, υπάρχει και στις πολεμικές τέχνες: στις περισσότερες από αυτές, καλούμαστε να λειτουργήσουμε με βάση τη δράση ενός αντιπάλου, είτε αυτός είναι ορατός (Τζούντο, Κέντο, Κουνγκ Φου, Αϊκίντο), είτε αόρατος (Ιάιντο, Τάι τσι, Κάτα του καράτε). Μπορούμε να λειτουργήσουμε προλαβαίνοντας την κίνηση του αντιπάλου ή αντιδρώντας σ’ αυτή, όμως σε κάθε περίπτωση, ο αντίπαλος είναι εκεί και ό,τι κάνουμε αλληλεπιδρά με τις κινήσεις του. Στο Ζαζέν, ωστόσο, δεν υπάρχει αντίπαλος και δεν υπάρχει πράξη. Υπάρχει μόνο το κάθισμα και ο εαυτός μας.
Σε έναν κόσμο γεμάτο κίνηση, το Ζαζέν αντιπροτείνει την ακινησία και σε έναν νου που κινείται διαρκώς (στο Βουδισμό αυτό αποκαλείται νους-πίθηκος ή «σινέν») αντιπαραβάλλει τον νου που είναι κενός από κάθε σκέψη («μουσίν»). Μόνο έτσι, επιτυγχάνεται αυτό που είθισται να αποκαλούμε «φώτιση» (σατόρι), μια εμπειρία-κατάσταση που κερδίζεται μόνο με διαρκή άσκηση –πρόκειται για μια κατάσταση συνειδητότητας που δεν έρχεται μια φορά στη ζωή μας και την αλλάζει αλλά για κάτι που έρχεται και χάνεται και που ο μόνος τρόπος να μείνει, είναι μέσω της διαρκούς άσκησης.
Θυμίζει τις πολεμικές τέχνες, έτσι δεν είναι; Η καθημερινή άσκηση στο ντότζο, γίνεται για να προγραμματίσει το σώμα και τον νου μας κατά τέτοιον τρόπο που όταν/αν μας χρειαστεί, να λειτουργήσουν όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται –να αμυνθούμε, να εξουδετερώσουμε έναν αντίπαλο ή να αποφύγουμε τις σοβαρότερες συνέπειες μιας συμπλοκής. Κάτι αντίστοιχο επιδιώκει και το Ζαζέν: προγραμματίζει κανείς τον νου του (και, κατά κάποιον τρόπο και το σώμα του, στο μέτρο που αυτό περιβάλλει τον νου) ώστε να λειτουργήσει όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται στην καθημερινή ζωή. Δηλαδή, σε ένα πεδίο πολύ πιο ευρύ από αυτό στο οποίο καλείται να λειτουργήσει η πολεμική τέχνη.
Αξίζει να τα έχει όλα αυτά κανείς κατά νου, κάθε φορά που μπαίνει στο ντότζο και ετοιμάζεται για μια προπόνηση. Οι άνθρωποι που συνέλαβαν την έννοια του ντότζο, εννοούσαν κάτι παραπέρα από ένα απλό γυμναστήριο· εννοούσαν έναν χώρο στον οποίο κάθε στιγμή, κάνουμε μια μάχη, συχνά με έναν αντίπαλο αλλά πάντοτε με τον εαυτό μας. Μια τέτοια μάχη ενδέχεται να μην έχει τους εντυπωσιακούς τραυματισμούς που έχει, π.χ. ένας αγώνας πυγμαχίας ή μια αναμέτρηση με ξίφη, όμως οι «ουλές» που αφήνει συχνά είναι πολύ πιο βαθιές από μια χαρακιά που θα γιατρευτεί με μερικά ράμματα. Στον κόσμο γύρω μας, συνήθως λειτουργούμε παρακάμπτοντας αυτό που πραγματικά είμαστε –στο ντότζο, δεν μπορούμε παρά να το κοιτάξουμε κατάματα και να το αντιμετωπίσουμε…
...ή έτσι λέει ο σεμπάι τουλάχιστον. Εγώ απλώς το μεταφέρω...
Όσοι δεν έχουν δοκιμάσει την εξαιρετικά ζόρικη αυτή άσκηση, διερωτώνται από πού και ως πού πρόκειται όντως για άσκηση και γιατί ο χώρος στον οποίο διεξάγεται να λέγεται «ντότζο» –σε τελική ανάλυση, οι άνθρωποι αυτοί δεν κάνουν τίποτα, έτσι δεν είναι; Το λένε μάλιστα και οι ίδιοι: το κάθισμα στο Ζεν, λέγεται «σικαντάζα», δηλαδή «απλώς κάθισμα», και παρά την τάση μας στη Δύση να αποκαλούμε τη μέθοδο αυτή, «διαλογισμό», πρόκειται στην πραγματικότητα για ακριβώς το αντίθετο: το ζητούμενο στο Ζαζέν δεν είναι το να «διαλογιστείς», αλλά το να μην «διαλογιστείς»· το να αδειάσεις τον νου σου από τα πάντα και απλώς να βιώσεις τη στιγμή.
Τα κείμενα των δασκάλων του Ζεν δείχνουν ότι η βασική άσκηση του Ζαζέν, το «απλό κάθισμα» είναι υπόθεση πολύ πιο σοβαρή από όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Οι άνθρωποι αυτοί μιλούν για το Ζαζέν σαν να πρόκειται για μια υπόθεση ζωής και θανάτου· ο ίδιος ο Βούδας, ο επικεφαλής της συγκεκριμένης κοσμοθεωρίας, κάθισε κάτω από ένα δέντρο και υποσχέθηκε στον εαυτό του ότι ή θα φτάσει στη συνειδητοποίηση (μέσω της συγκεκριμένης άσκησης) ή θα πεθάνει. Και οι άνθρωποι που ακολουθούν την κοσμοθεωρία του, αντιμετωπίζουν –τουλάχιστον οι σοβαρότεροι από αυτούς– με τον ίδιο τρόπο. Κάθε κάθισμα είναι μια μάχη με τον εαυτό μας και μόνο ένας μπορεί να βγει ζωντανός.
Για τη δυσκολία της άσκησης του Ζαζέν δε χρειάζεται, ωστόσο, να αρκεστούμε στις αφηγήσεις των δασκάλων· αρκεί να σκεφτούμε λιγάκι το πόσο αντιφατική είναι μια τέτοια άσκηση με τα χαρακτηριστικά του δυτικού κόσμου/πολιτισμού. Αφενός έχουμε μάθει να γεμίζουμε τον κόσμο μας και το μυαλό μας με πληροφορίες (και, άρα, η απουσία αυτών μας φαίνεται αδιανόητη). Και αφετέρου, επειδή είμαστε τόσο γεμάτοι από ανασφάλειες, που η προοπτική να σταθούμε ενώπιοι ενωπίοις απέναντι στον εαυτό μας, μας φαίνεται στην καλύτερη (;) περίπτωση γελοία και στη χειρότερη (;) απολύτως τρομακτική. Μ’ άλλα λόγια, έχουμε μάθει να ετεροπροσδιοριζόμαστε και το Ζαζέν μας προκαλεί να αυτοπροσδιοριστούμε.
Το πρόβλημα του ετεροπροσδιορισμού, υπάρχει και στις πολεμικές τέχνες: στις περισσότερες από αυτές, καλούμαστε να λειτουργήσουμε με βάση τη δράση ενός αντιπάλου, είτε αυτός είναι ορατός (Τζούντο, Κέντο, Κουνγκ Φου, Αϊκίντο), είτε αόρατος (Ιάιντο, Τάι τσι, Κάτα του καράτε). Μπορούμε να λειτουργήσουμε προλαβαίνοντας την κίνηση του αντιπάλου ή αντιδρώντας σ’ αυτή, όμως σε κάθε περίπτωση, ο αντίπαλος είναι εκεί και ό,τι κάνουμε αλληλεπιδρά με τις κινήσεις του. Στο Ζαζέν, ωστόσο, δεν υπάρχει αντίπαλος και δεν υπάρχει πράξη. Υπάρχει μόνο το κάθισμα και ο εαυτός μας.
Σε έναν κόσμο γεμάτο κίνηση, το Ζαζέν αντιπροτείνει την ακινησία και σε έναν νου που κινείται διαρκώς (στο Βουδισμό αυτό αποκαλείται νους-πίθηκος ή «σινέν») αντιπαραβάλλει τον νου που είναι κενός από κάθε σκέψη («μουσίν»). Μόνο έτσι, επιτυγχάνεται αυτό που είθισται να αποκαλούμε «φώτιση» (σατόρι), μια εμπειρία-κατάσταση που κερδίζεται μόνο με διαρκή άσκηση –πρόκειται για μια κατάσταση συνειδητότητας που δεν έρχεται μια φορά στη ζωή μας και την αλλάζει αλλά για κάτι που έρχεται και χάνεται και που ο μόνος τρόπος να μείνει, είναι μέσω της διαρκούς άσκησης.
Θυμίζει τις πολεμικές τέχνες, έτσι δεν είναι; Η καθημερινή άσκηση στο ντότζο, γίνεται για να προγραμματίσει το σώμα και τον νου μας κατά τέτοιον τρόπο που όταν/αν μας χρειαστεί, να λειτουργήσουν όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται –να αμυνθούμε, να εξουδετερώσουμε έναν αντίπαλο ή να αποφύγουμε τις σοβαρότερες συνέπειες μιας συμπλοκής. Κάτι αντίστοιχο επιδιώκει και το Ζαζέν: προγραμματίζει κανείς τον νου του (και, κατά κάποιον τρόπο και το σώμα του, στο μέτρο που αυτό περιβάλλει τον νου) ώστε να λειτουργήσει όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται στην καθημερινή ζωή. Δηλαδή, σε ένα πεδίο πολύ πιο ευρύ από αυτό στο οποίο καλείται να λειτουργήσει η πολεμική τέχνη.
Αξίζει να τα έχει όλα αυτά κανείς κατά νου, κάθε φορά που μπαίνει στο ντότζο και ετοιμάζεται για μια προπόνηση. Οι άνθρωποι που συνέλαβαν την έννοια του ντότζο, εννοούσαν κάτι παραπέρα από ένα απλό γυμναστήριο· εννοούσαν έναν χώρο στον οποίο κάθε στιγμή, κάνουμε μια μάχη, συχνά με έναν αντίπαλο αλλά πάντοτε με τον εαυτό μας. Μια τέτοια μάχη ενδέχεται να μην έχει τους εντυπωσιακούς τραυματισμούς που έχει, π.χ. ένας αγώνας πυγμαχίας ή μια αναμέτρηση με ξίφη, όμως οι «ουλές» που αφήνει συχνά είναι πολύ πιο βαθιές από μια χαρακιά που θα γιατρευτεί με μερικά ράμματα. Στον κόσμο γύρω μας, συνήθως λειτουργούμε παρακάμπτοντας αυτό που πραγματικά είμαστε –στο ντότζο, δεν μπορούμε παρά να το κοιτάξουμε κατάματα και να το αντιμετωπίσουμε…
...ή έτσι λέει ο σεμπάι τουλάχιστον. Εγώ απλώς το μεταφέρω...
No comments:
Post a Comment