Saturday, March 5, 2011

Ανεξέλεγκτες καταστάσεις

Είχε φέρει, λοιπόν, προχθές στο ντότζο ένας φίλος ένα βιβλίο και μαζεύτηκε όλη η στοά να το εξετάσει –ξέρετε, στα ντότζο τα βιβλία δεν είναι και ό,τι το συνηθέστερο. Ωραία έκδοση, από αυτές τις πολύχρωμες με τα παστέλ χρωματάκια και τις ωραίες (αλλά ποτέ πολύ ωραίες) κυρίες να δείχνουν ωραίες, απλές ασκήσεις που απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό –όχι των πολεμικών τεχνών, το άλλο, το φυσιολογικό. Το αντικείμενο ήταν κάτι του τύπου «Δέκα Λεπτά Εναλλακτικής Γυμναστικής για Πηγμένους Ανθρώπους» ή κάτι τέτοιο και οι ασκήσεις ήταν ένας συνδυασμός σουηδικής γυμναστικής, γιόγκα, τσι-κουνγκ και ντο-ιν. Ξέρετε, εύκολα πραγματάκια που μπορεί να τα κάνει ο καθένας και που, αν σου γίνουν εμμονή (που λέγαμε και την άλλη φορά), μπορεί τελικά να σου κάνουν και καλό. Το βέβαιο είναι πάντως ότι κακό δεν κάνουν και σίγουρα είναι καλύτερες από το να τρως πατατάκια (μετά ή άνευ ελαιολάδου) βλέποντας Τατιάνα ή κάποιο άλλο έκθεμα τηλεοπτικού πολιτισμού.

Το ζουμί, ωστόσο, δεν ήταν οι ασκήσεις, οι οποίες σε τελική ανάλυση δεν είναι τίποτα το καινούριο –όσοι έχουν βουτήξει έστω και το μικρό δάχτυλο του αριστερού τους ποδιού στις πολεμικές τέχνες μπορούν να φτιάξουν ένα τέτοιο προγραμματάκι με πολλές πιθανότητες επιτυχίας –εξ ου και οι απελπισμένες κραυγές για βοήθεια της Ιόλης που επίσης λέγαμε την άλλη φορά (για την ακρίβεια, την ίδια φορά –δεν ξέρω αν με παρακολουθείτε). Το ζουμί, τουλάχιστον αυτό που οι περισσότεροι εξ ημών εξελάβαμε ως ζουμί, ήταν τα κείμενα. ΟΚ, μπορεί να μη διαβάσαμε όλο το βιβλίο προσεκτικά, όμως σε πάνω από δέκα σημεία διαπιστώσαμε ότι η συγγραφέας χρησιμοποιούσε τη φράση «…θα αποκτήσετε μια αίσθηση χαλαρότητας, ηρεμίας και ελέγχου». Εδώ είμαστε φίλες, φίλοι και αγαπημένα μας παιδιά! Εδώ είναι η λέξη-κλειδί: έλεγχος. Τεράστιο ζήτημα το οποίο χρήζει μιας κάποιας θωπείας, δε συμφωνείτε;

Οι κοινωνίες μας χαρακτηρίζονται από την αίσθηση του ελέγχου. Χάρη κυρίως στην επιστήμη (η οποία, ως γνωστόν, έχει υποκαταστήσει τη θρησκεία, αν και με πολύ μέτρια αποτελέσματα) που προσπαθεί να μας πείσει εδώ και χρόνια ότι με την πλήρη (χα!) γνώση ενός εκάστου αντικειμένου αποκτούμε και τον πλήρη έλεγχο του εν λόγω αντικειμένου, ο κόσμος μας άρχεται από την ιδέα του ελέγχου –επάνω στο περιβάλλον, επάνω στα ζώα και τα φυτά, επάνω στους άλλους ανθρώπους (εδώ μάλιστα ο έλεγχος ταιριάζει απόλυτα με εκείνο το άλλο εξαιρετικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό, τον εγωισμό) και κατ’ επέκταση επάνω σε οτιδήποτε με το οποίο σχετιζόμαστε. Πρέπει να έχουμε τον έλεγχο της επαγγελματικής μας πορείας, των προσωπικών μας σχέσεων, των οικονομικών μας· με δυο λόγια των πάντων.

Κακό είναι αυτό; Θα μπορούσε να ρωτήσει κάποιος. Και, προφανώς, η απάντηση είναι ότι σε πολλά πράγματα ο έλεγχος είναι καλός –π.χ. στις φοβίες μας, στα ελαττώματά μας, σε μια συμπλοκή με έναν αντίπαλο, σε μια διεκδίκηση (κατά προτίμηση δίκαια και θεμιτή αλλά πού να τρέχεις τώρα) και σε αρκετές ακόμα περιστάσεις. Όμως από αυτό το σημείο μέχρι του σημείου του να μετατραπεί κανείς σε αυτό που οι Αγγλοσάξονες αποκαλούν «control freak», υπάρχει απόσταση μεγάλη και δύσβατη. Χώρια που, όπως έχει λεχθεί επανειλημμένως, το Σύμπαν γελάει με τις απόπειρές μας να το ελέγξουμε και με την έπαρσή μας να θεωρούμε ότι η συνεισφορά μας στα πράγματα είναι κάτι παραπάνω από ευκαιριακή. Εν ολίγοις, ο «έλεγχος» που υπόσχεται το βιβλιαράκι είναι, σε γενικές γραμμές, ευσεβής πόθος –αν θέλουμε να μιλάμε πρακτικά.

Προς τι όμως η εμμονή του εν λόγω βιβλίου με τον έλεγχο και τι σχέση έχει ο όλος προβληματισμός με τις πολεμικές τέχνες; Να σας σερβίρω αμέσως: από εδώ που κάθομαι και τα βλέπω τα πράγματα, ο λόγος που ο άνθρωπος χρειάζεται έλεγχο είναι επειδή φοβάται (εξαιρετικά βαθύ και πρωτότυπο αυτό, έτσι δεν είναι;) Και το βασικό πράγμα που φοβάται είναι το ότι το τέλος της ζωής του (και το άγνωστο που ακολουθεί το εν λόγω τέλος) μπορεί να έρθει ανά πάσα στιγμή και ώρα, καθημερινή, Σαββατοκύριακο ή αργία, στη δουλειά ή στις διακοπές. Κάτι λοιπόν αυτός ο βασικός και αρχαίος φόβος, κάτι που στην εποχή η μας ζωή γενικώς έχει ξεφύγει από τα χέρια μας, πολλοί της εύκολης ψυχολογίας εκτιμούν ότι το πρόβλημα του μέσου ανθρώπου θα λυθεί όταν αποκτήσει την αίσθηση του ελέγχου –εξ ου και το εν λόγω βιβλιαράκι και η επιμονή του.

Το φαινόμενο δεν είναι ασύνηθες και στις πολεμικές τέχνες. Και εδώ, το θέμα του ελέγχου αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο των περισσότερων syllabi των περισσότερων σχολών, ανεξαρτήτως προέλευσης. Η διαφορά ωστόσο που έχουν οι πολεμικές τέχνες (τουλάχιστον οι σοβαρότερες εξ αυτών) με τις προαναφερθείσες μεθόδους αυτό-χαϊδέματος και αγοραίας ψυχοθεραπείας είναι ότι η εμμονή με τον έλεγχο του άλλου (βλ. του περιβάλλοντός μας) αφορά τα πολύ πρώτα στάδια μαθητείας για να αντικατασταθεί στα πιο προχωρημένα στάδια με τον έλεγχο του εαυτού μας. Μόνο όταν αποκτήσει ο ασκούμενος τη δυνατότητα να ασκεί αυτόν τον έλεγχο μπορεί να θεωρήσει ότι έμαθε πραγματικά μια τέχνη και μόνο τότε μπορεί να κατανοήσει τα βαθύτερά της διδάγματα και να τα εφαρμόσει στην καθημερινή του ζωή.

Από αυτόν τον έλεγχο, έναν έλεγχο που έρχεται μετά από πολύ ζόρι, ζόρι το οποίο τόσο το βιβλιαράκι, όσο και εκείνοι που επενδύουν στα βιβλιαράκια αυτού του τύπου δεν μπορούν ούτε να φανταστούν, προκύπτουν εκείνες οι καταπληκτικές ιστορίες με τους μεγάλους δασκάλους καράτε που δεν τσακώνονται ποτέ ή με τους άλλους μεγάλους δασκάλους (του Ζεν –αν μιλάμε για την απόλυτη πολεμική τέχνη) που λένε ένα πρωί, «Λοιπόν εγώ τώρα λέω να πεθάνω», σκάνε ένα χαμόγελο και πεθαίνουν. Μόνο αυτός ο έλεγχος, επάνω στον νου, το σώμα και το συναίσθημα μπορούν να φέρουν τη γαλήνη που κρύβουν αυτές οι ιστορίες (αληθινές, ψεύτικες –se non e vero, e ben trovato) και μόνο τότε μπορεί κανείς να ισχυριστεί σοβαρά ότι έχει θωρακιστεί απέναντι στα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Ή, ότι έχει κερδίσει κάτι πραγματικά σοβαρό από τις πολεμικές τέχνες…

...ή έτσι λέει ο σεμπάι τουλάχιστον. Εγώ απλώς το μεταφέρω...

No comments: