Sunday, March 6, 2011

Bu(ll)shido

Είναι εντυπωσιακό το πόσο μακριά μπορεί να πάει ένα πράγμα όταν βγει εκτός του πλαισίου αναφοράς του («out of context» που λένε και οι ξένοι), ειδικά μάλιστα αν συμβάλλει στο χτίσιμο φαντασιώσεων. Πάρτε για παράδειγμα το μπουσίντο (武士道), τον «δρόμο των σαμουράι» –στην πραγματικότητα σημαίνει «δρόμος των πολεμιστών» (μπούσι) και η γλωσσολογική διαφορά είναι μόνο ένα μέρος του προβλήματος ή, για την ακρίβεια της παρεξήγησης που ταλανίζει το συγκεκριμένο κόνσεπτ. Το βασικό πρόβλημα είναι ότι (α) ζούμε κοντά δέκα χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την Ιαπωνία, (β) οι περισσότεροι την ξέρουμε μόνο από τον κινηματογράφο (και δη, από έναν πολύ συγκεκριμένο κινηματογράφο) και, (γ), επειδή είμαστε άνθρωποι, ερμηνεύουμε τα πάντα με βάση αυτά που ξέρουμε.

Ο λόγος που μου ήρθε στον νου το μπουσίντο, είναι επειδή με τον έναν τρόπο ή τον άλλον, αποτελεί ένα από τα κίνητρα για να ξεκινήσει κανείς να ασχολείται με τις πολεμικές τέχνες. Και δεν εννοώ μόνο τις ένοπλες (που, θεωρητικώς, βρίσκονται πιο κοντά στην κουλτούρα των πολεμιστών της φεουδαρχικής Ιαπωνίας). Ακόμα και σε σχολές άσχετων με το αντικείμενο τεχνών –με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το Καράτε, το οποίο δεν είναι καν ιαπωνικό από πλευράς καταγωγής– δεν είναι ασύνηθες να εμφανίζονται άνθρωποι που θέλουν να ξεκινήσουν να ασκούνται, υποκινούμενοι από τους θρύλους περί σαμουράι, ιπποσύνης, ευγένειας στη μάχη κ.λπ. Και το ερώτημα είναι, τι να πει κανείς σ’ αυτούς τους ανθρώπους;

Βεβαίως, το να θέλει κανείς να ασχοληθεί με μια πολεμική τέχνη προσβλέποντας στην πραγμάτωση κάποιων ιδανικών διά της ενασχόλησής του είναι ευγενής στόχος και επ’ ουδενί δεν πρέπει να αποθαρρύνεται –δε ζούμε δα και σε τόσο τέλειες κοινωνίες ώστε να μπορούμε να σνομπάρουμε κάποιον που θέλει να κάνει τον εαυτό του (και, γιατί όχι, τον κόσμο) καλύτερο. Αυτό όμως που προκαλεί κάποια θλίψη είναι ότι πολλοί άνθρωποι έχουν συνδέσει ορισμένα ιδανικά με συγκεκριμένες φαντασιώσεις· και αν κανείς αφαιρέσει τη φαντασίωση δε μένει τίποτα. Ας μην ξεχνάμε ότι μια άλλη λέξη για τη «φαντασίωση» είναι «ψέμα» –τι ποιότητα μπορεί να έχει ένα όραμα αν πατάει πάνω σε ένα ψέμα;

Κάποτε στην Ιαπωνία υπήρξαν πολεμιστές. Και οι πολεμιστές αυτοί ήταν όπως όλοι οι άλλοι πολεμιστές σε όλα τα άλλα μήκη και πλάτη της γης: απλοί άνθρωποι που καλούνταν να σκοτώσουν για τους γνωστούς λόγους, προσπαθώντας παράλληλα να μη σκοτωθούν. Όταν το κατάφερναν, μετέφεραν την εμπειρία τους στους συντοπίτες τους και κάπως έτσι γεννήθηκαν οι διάφορες σχολές μαχητικών παραδόσεων. Οι άνθρωποι εκείνοι δεν ήταν κάτι το ιδιαίτερο· δεν ήταν πιο γενναίοι από τους Βίκινγκς, πιο ικανοί από τους Άραβες που πολεμούσαν στις Σταυροφορίες (ή από τους ίδιους τους σταυροφόρους, εδώ που τα λέμε), πιο επινοητικοί από τους Ρωμαίους λεγεωνάριους ή πιο έμπειροι από τους Λακότα της Βόρειας Αμερικής ή τους Ζουλού του Σάκα. Όπως όλοι οι παραπάνω, ήταν καθημερινοί άνθρωποι που βίωσαν απάνθρωπες καταστάσεις και προσπάθησαν να τις αξιοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Όταν κάποια στιγμή επικράτησε ειρήνη στην Ιαπωνία, οι οικογένειες των πολεμιστών άρχισαν να απολαμβάνουν σοβαρά ευεργετήματα για τη συμμετοχή τους στους πολέμους –υψηλότερα εισοδήματα, δημόσιες θέσεις, συμμετοχή στη διακυβέρνηση κ.λπ. Όμως στην Ιαπωνία, η ειρήνη αυτή κράτησε δυόμιση αιώνες· δυόμιση αιώνες που οι άνθρωποι δεν πολεμούσαν. Και, όπως πάντα συμβαίνει με τους ανθρώπους, όσο περισσότερο δεν πολεμούσαν, τόσο περισσότερο (α) έχαναν τα πολεμικά τους ένστικτα, και, (β) τόσο περισσότερο νοσταλγούσαν τις ένδοξες εποχές του παρελθόντος. Περιττό δε να προσθέσουμε ότι αυτοί που νοσταλγούσαν τους πολέμους ήταν αυτοί που δεν είχαν πολεμήσει· κανένας σώφρων άνθρωπος που είδε από κοντά τι σημαίνει πόλεμος δεν τον νοσταλγεί.

Η πατρότητα του όρου «μπουσίντο» είναι μάλλον ασαφής. Προφανώς οι μπούσι, οι πολεμιστές του ιαπωνικού μεσαίωνα είχαν κάποιες αρχές βάσει των οποίων ζούσαν τη ζωή τους (και πιθανότατα πολεμούσαν τους πολέμους τους), όλοι (λίγο-πολύ) ξέρουμε ότι το μπουσίντο είναι το κύριο θέμα του Χαγκακούρε του Γιαμαμότο Τσουνετόμο και κάποιοι έχουμε ακουστά ότι ο κομφουκιανιστής Γιαμάγκα Σόκο συνέβαλλε αποφασιστικά στην καθιέρωση του όρου. Αυτό που συχνά παραβλέπουμε, είναι ότι τόσο ο Γιαμαμότο, όσο και ο Γιαμάγκα γεννήθηκαν μετά τους πολέμους και στην ουσία δεν είχαν ιδέα για τι πράγμα μιλούσαν. Για τον Νιτόμπε Ινάζο και το Μπουσίντο του που γράφτηκε (α) στα Αγγλικά, και, (β) το 1900, ας μη μιλήσουμε καλύτερα –το πράγμα περιπλέκεται αφάνταστα.

Όμως το πρόβλημα είναι εδώ ακριβώς: ότι το πράγμα είναι αφάνταστα περίπλοκο. Δεν μπορεί κανείς να μιλήσει σοβαρά για το μπουσίντο (ή για οποιοδήποτε άλλο πολιτισμικό φαινόμενο) αν δεν αντιληφθεί το περιβάλλον μέσα στο οποίο το φαινόμενο αυτό γεννήθηκε και ωρίμασε. Πάει να πει, ότι για να αντιληφθούμε τι εστί μπουσίντο, χρειάζεται να διαβάσουμε πολλή ιαπωνική ιστορία –και όταν λέμε «πολλή», εννοούμε που να καλύπτει μια περίοδο περίπου οκτώ αιώνων και να λαμβάνει υπόψη πέρα από τη στρατιωτική ιστορία, την οικονομική, την πολιτική, την κοινωνική, την πολιτισμική κ.λπ. κ.λπ. Πόσοι το κάνουμε πριν αποφασίσουμε να υιοθετήσουμε μια έννοια από τον πολιτισμό αυτό;

Όπως έγραψα και παραπάνω, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, η όποια ιδέα έχουμε για τους σαμουράι, προέρχεται κατά κύριο λόγο από τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας· τη δυτική και την ιαπωνική και στην προκειμένη περίπτωση η δεύτερη δεν είναι κατ’ ανάγκη πιο έγκυρη από την πρώτη (ο Μισίμα Γιούκιο ήταν Ιάπωνας αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να παρερμηνεύσει πλήρως τις ιδέες των σαμουράι και να επιδοθεί στο όργιο ανοησίας που συνόδευσε τον θάνατό του). Όπως συμβαίνει με όλα τα πράγματα, οι πολεμικές τέχνες είναι κάτι απλό και η ομορφιά τους βρίσκεται ακριβώς σ’ αυτή τους την απλότητά τους. Όταν τις επενδύουμε με σπουδαιοφανείς ιδέες τις οποίες στην πραγματικότητα δε γνωρίζουμε, δεν τις ωφελούμε, τις βλάπτουμε· αυτές και όσους θέλουν να τις πλησιάσουν…

...και πάλι, προσωπικές σκέψεις. Αν και συμφωνεί και ο σεμπάι...

4 comments:

MikeSan said...

καλησπερα και συγχαρητηρια για το μπλογκ. Σημερα το βρηκα και ξεκινησα να το διαβαζω. Μπορω να πω απο τη λιγη εμπειρια που εχω και εγω στο μπουντο οτι εισαι απο τους λιγους ενημερωμενους ελληνες γυρο απο το θεμα.
Μπραβο ευχομαι να συνεχισεις ετσι.

Υ.Γ. η εμπειρια μου στο μπουντο αφορα Καρατε, Τζουντο και Αικιντο.
Με δασκαλο στα 2 πρωτα τον Δ.Μαρτακη.

Γρηγόρης A. Μηλιαρέσης said...

Ευχαριστώ για τα καλά λόγια -κάνω ό,τι μπορώ. Σίγουρα πάντως, βοηθάει και η δουλειά μου και το πού βρίσκομαι. Αϊκίντο πού αν επιτρέπεται;

MikeSan said...

Αικιντο κανω σε ντοτζο του Πειραια με 2 μαθητες της Janett Clift και του Eamon Devlin στον.

Εδω http://www.aikidopiraeus.gr/

Γρηγόρης A. Μηλιαρέσης said...

Διαβίβασέ τους τα χαιρετίσματά μου την επόμενη φορά που θα τους δεις! Το Φίλιππο έχω να τον δω τουλάχιστον ένα χρόνο και το Βαγγέλη πάνω από δύο, ίσως τρία. Δεν ήξερα ότι έχουν ανοίξει ντότζο -πολύ χαίρομαι.