Friday, November 16, 2012

Συμβατικά μιλώντας


Στο ντότζο της Τόντα-χα Μπούκο Ρίου στο Τόκιο, μια από τους συνασκούμενούς  μου είναι μια 50χρονη εκπαιδεύτρια αϊκίντο από την Καναγκάουα. Η συγκεκριμένη κυρία εξασκείται επί 12 χρόνια στο αϊκίντο του Αϊκικάι και σήμερα είναι τέταρτο νταν, ενώ πιο πριν έκανε αρκετά χρόνια αϊκίντο του στιλ του Νίσιο Σότζι –δεν ξέρω πόσα, ξέρω όμως ότι εκεί έχει πέμπτο νταν οπότε υποπτεύομαι ότι η ενασχόλησή της δεν μπορεί να είναι μικρότερη από άλλα 12-15 χρόνια. Ξέρω επίσης ότι ο «προσωπικός» της σίχαν, δηλαδή ο δάσκαλος που εποπτεύει το ντότζο της και τα μαθήματα του οποίου βασικά παρακολουθεί στο Αϊκικάι Χόνμπου, είναι έβδομο νταν (μου διαφεύγει το όνομά του αλλά δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία), ότι εκτός από τη Μπούκο Ρίου έχει μελετήσει για μερικά χρόνια Τένσιν Σόντεν Κατόρι Σίντο Ρίου και ότι αυτή τη στιγμή μελετάει παράλληλα και τζόντο της Σίντο Μούσο Ρίου.

Γράφω τα παραπάνω για να εξηγήσω ότι πρόκειται για άνθρωπο με αρκετή σχέση με τις πολεμικές τέχνες, γεγονός που κάνει ακόμα πιο περίεργο αυτό που συνέβη τις προάλλες, όταν μου ζήτησε να τη βοηθήσω σε κάτι που την προβληματίζει σε σχέση με το αϊκίντο: όπως φαίνεται, κατά τη διάρκεια της εξέτασης κάποιου μαθητή της για το πρώτο νταν, ανέκυψε ένα θέμα τεχνικών που μπορούν να ξεκινήσουν από την επίθεση «ουσίρο-κούμπι-σίμε» –για όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με την ορολογία του αϊκίντο, στη συγκεκριμένη επίθεση, ο ούκε πιάνει τον νάγκε/τόρι από πίσω, τυλίγοντας με το ένα χέρι το λαιμό του νάγκε (ο λαιμός του νάγκε βρίσκεται στην κοιλότητα του αγκώνα του ούκε) και με το άλλο του χέρι, το ένα από τα δύο χέρια του νάγκε.

Η συγκεκριμένη επίθεση θεωρείται κάπως προχωρημένη στο αϊκίντο, πιθανώς επειδή το κεφαλοκλείδωμα που περιλαμβάνει μπορεί να προκαλέσει ατυχήματα: αν ο ούκε κλείσει πολύ τον αγκώνα του, ο νάγκε κινδυνεύει από στραγγαλισμό, αν ο νάγκε κινηθεί πολύ άγαρμπα κινδυνεύει να εξαρθρώσει ο ίδιος τον αυχένα του, ενώ αν ο ούκε πλησιάσει πολύ το πρόσωπό του στο πίσω μέρος του κεφαλιού του νάγκε, αν αυτός κινηθεί απότομα προς τα πίσω, ενδέχεται ο ούκε να καταλήξει με σπασμένη μύτη ή δόντια. Παρόλα αυτά, παραμένει μια από επιθέσεις του ρεπερτορίου της τέχνης, οπότε ένας αϊκιντόκα διδάσκεται πώς να εκκινεί τεχνικές από αυτή.

Η δοκιμή για την οποία ζήτησε τη βοήθειά μου ήταν απλή: μου έκανε επιθέσεις ουσίρο-κούμπι-σίμε και μου ζητούσε να αντιδράσω κάπως και το αντίθετο –εγώ έπαιρνα το ρόλο του ούκε και αυτή το ρόλο του νάγκε, όπως συνηθίζεται στο αϊκίντο. Ωστόσο, σχεδόν κανένα αποτέλεσμα από όσα δοκιμάσαμε δεν την ικανοποίησε καθώς στις μεν περιπτώσεις που έκανε εκείνη την επίθεση, οι αντιδράσεις μου «δεν ήταν αϊκίντο» ενώ στις περιπτώσεις που έκανα εγώ την επίθεση, οι τεχνικές της ήταν γεμάτες ανοίγματα που τα επεσήμαινα. Προκειμένου να γίνει κατανοητή η συνέχεια του κειμένου, πρέπει εδώ να προσθέσω ένα σημαντικό στοιχείο αυτής της μικρής πρακτικής… έρευνας: οι επιθέσεις ήταν όλες στατικές, ήτοι ο νάγκε περίμενε τον ούκε να τον πιάσει και στη συνέχεια εκκινούσε την τεχνική του.

Να γίνω σαφής: σε καμία περίπτωση δε θέλω να υπονοήσω ότι το αϊκίντο μου είναι τόσο καλό που μπορεί να φέρει σε δύσκολη θέση ένα τέταρτο νταν! Ωστόσο, και παρότι είμαι σαφέστατα πιο δυνατός από τη, συμπαθέστατη κατά τα άλλα, συνασκούμενή μου, πραγματικά δε χρησιμοποίησα ούτε μια φορά περισσότερη δύναμη από όση έβαζε εκείνη και το ξέρω επειδή το είχα διαρκώς στο νου μου και το προσπαθούσα σε κάθε δοκιμή. Όχι επειδή θεωρώ αθέμιτο να ξεπεράσεις τον συνασκούμενό σου σε δύναμη (κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι σε μια συμπλοκή τα δύο μέρη θα είναι σίγουρα ισοδύναμα) αλλά επειδή κάθε μελέτη διαφέρει και επειδή εν προκειμένω το ζητούμενο ήταν η εξεύρεση κάποιας βασικής τεχνικής –μ’ άλλα λόγια, να ανακαλύψουμε αν μια τεχνική μπορεί να λειτουργήσει υπό τις βέλτιστες συνθήκες.


Πού ήταν λοιπόν το πρόβλημα; Προσωπικά το εντοπίζω στο ότι η συνασκούμενή μου έθετε ένα ερώτημα το οποίο ήταν εκτός των συμβάσεων του αϊκίντο και, άρα, οι απαντήσεις δε θα μπορούσαν να προέλθουν από το αϊκίντο. Κάνοντας μια στατική επίθεση (και ειδικά μια επίθεση που δεν έχει κανένα νόημα αν ο επιτιθέμενος είναι μόνο ένας) ξεκινούσε την εμπλοκή μας από ένα σημείο εντελώς διαφορετικό από αυτό που είθισται να αποτελεί το σημείο έναρξης των τεχνικών του αϊκίντο. Η έλλειψη κίνησης, η πολύ κοντινή απόσταση (απόσταση «grappling»  και όχι «arms reach») και η απουσία λογικής στρατηγικής (για ποιο λόγο αν ο ούκε είναι μόνος περνάει πίσω από τον νάγκε, για ποιο λόγο τον πιάνει από το λαιμό και από το ένα χέρι και για ποιο λόγο ο νάγκε το επιτρέπει;) μεταφέρουν το ερώτημά της από τη σφαίρα του αϊκίντο στη σφαίρα της φαντασίας. Και, κατά την άποψή μου, από τη στιγμή που το ερώτημα είναι φανταστικό (δηλαδή μη ρεαλιστικό), εξίσου φανταστικές (δηλαδή μη ρεαλιστικές) θα είναι και οι απαντήσεις.

Αυτό που με προβληματίζει είναι ότι παρά την εμπειρία της, η συνασκούμενή μου δε συνειδητοποιούσε ότι παραβαίνει τη σύμβαση –για την ακρίβεια, μου έδωσε την εντύπωση ότι αγνοούσε πλήρως ότι το αϊκίντο, όπως και κάθε άλλη πολεμική τέχνη ή μαχητικό σύστημα, λειτουργεί εντός μιας σύμβασης. Από τη συμπεριφορά της και τα λεγόμενά της ήταν σαφές ότι πίστευε ότι απάντηση υπήρχε αλλά εμείς δεν μπορούσαμε να την ανακαλύψουμε, εξ ου και η απογοήτευσή της∙ πίστευε μ’ άλλα λόγια ότι το αϊκίντο διαθέτει απαντήσεις σε όλα τα πιθανά ερωτήματα που μπορούν να τεθούν σε μια συμπλοκή παραβλέποντας την εξόφθαλμη πραγματικότητα: κανένα εργαλείο που έχει επινοήσει ο άνθρωπος δεν είναι φτιαγμένο για να μπορεί να κάνει όλες τις δουλειές.

Για να προλάβω τυχόν σχόλια, δεν είναι θέμα ευφυΐας –η συγκεκριμένη γυναίκα είναι άνω του μετρίου ευφυής και στα τρία χρόνια που τη γνωρίζω είχα πλείστες όσες ευκαιρίες να το διαπιστώσω. Είναι θέμα διδασκαλίας και παρουσίασης της τέχνης εκ μέρους των δασκάλων της. Κάτι που με προβλημάτιζε πάντοτε στο αϊκίντο ήταν ότι, με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις, οι περισσότεροι εκπαιδευτές που έχω γνωρίσει/παρακολουθήσει αποφεύγουν (συνειδητά ή ασυνείδητα) να επισημάνουν στους μαθητές τους την ύπαρξη των συμβάσεων –στο αϊκίντο ή σε οποιαδήποτε άλλη τέχνη- καλλιεργώντας έμμεσα ή άμεσα την πεποίθηση ότι το συγκεκριμένο σύστημα μπορεί να δώσει απαντήσεις στα πάντα. Όμως δεν μπορεί∙ όχι επειδή το αϊκίντο είναι προβληματικό (γιατί δεν είναι) αλλά επειδή δε γίνεται.

Η βασική σύμβαση του αϊκίντο, όπως το αντιλαμβάνομαι («πλημμελώς» θα επισημάνουν κάποιοι αλλά θα το ριψοκινδυνεύσω) είναι η κίνηση –ακόμα και δάσκαλοι που χρησιμοποιούν τη στατική εκδοχή την αντιμετωπίζουν σαν εκπαιδευτικό εργαλείο που θα οδηγήσει στην κίνηση∙ η εκπαιδευτική μέθοδος του εκλιπόντος Σάιτο Μοριχίρο αποκαλεί τα στάδια της άσκησης «κατάι γκέικο» («固い稽古») ή «άκαμπτη εξάσκηση», «γιαβαρακάι γκέικο» («柔らかい稽古») ή «εύκαμπτη εξάσκηση», «ναγκάρε νο κέικο» («流れの稽古») ή «ρέουσα εξάσκηση» και «κι νο ναγκάρε νο κέικο» («気の流れの稽古») ή «εξάσκηση με ρέον κι» και αξιολογεί τη στατική άσκηση («κατάι γκέικο») ως το επίπεδο του αρχάριου. Στο επίπεδο της συνασκούμενής μου τα ερωτήματα πρέπει να τίθενται πλέον στο πλαίσιο του ανώτατου επιπέδου, δηλαδή με τους δύο εμπλεκόμενους σε πλήρη κίνηση, με σαφή αντίληψη των προθέσεων και με αντιδράσεις πριν αυτές εκδηλωθούν.    

Το δικό μου ερώτημα, δηλαδή γιατί η συνασκούμενή μου δεν αντιλαμβάνεται τα παραπάνω μάλλον θα παραμείνει αναπάντητο∙ έχω μια θεωρία που θα μπορούσε να οδηγήσει σε κάποιες υποθέσεις όμως ήδη έχω γράψει πολλά οπότε προτιμώ να την αφήσω για κάποιο μελλοντικό ποστ. Το κείμενο αυτό, ωστόσο, θα ήταν ημιτελές αν δεν εξέφραζα για μια ακόμα φορά την απορία μου, την ίδια απορία που μου γεννιέται κάθε φορά που βλέπω παρόμοια περιστατικά (τα οποία βεβαίως δεν περιορίζονται στο αϊκίντο): πόσο ουσιώδης μπορεί να είναι μια εξάσκηση που δε λαμβάνει υπόψη την πραγματικότητα, τόσο της ίδιας της τέχνης όσο και την ευρύτερη; Και λέγοντας «ουσιώδης» δεν εννοώ αν έχει «πρακτική  εφαρμογή» αλλά αν προσφέρει στον ασκούμενο τρόπους να δει τον εαυτό του και τον κόσμο από μια διαφορετική οπτική γωνία∙ βάσει της προσωπικής μου αντίληψης, κάτι τέτοιο είναι αδύνατο να γίνει αν δεν κοιτάξει κανείς την πραγματικότητα κατάματα.

ΥΓ
Ναι, ξέρω ότι αν η πολεμική τέχνη/το μαχητικό σύστημα που διδάσκεται κανείς είναι πραγματικά σωστά σχεδιασμένο και δεν έχει πάψει να εξελίσσεται με το πέρασμα του χρόνου, ο ασκούμενος κάποια στιγμή ξεφεύγει από τις συμβάσεις και μπορεί να αντιδράσει ικανοποιητικά εντός οποιασδήποτε –σχεδόν- κατάστασης. Όμως και αυτό είναι αρκετά περίπλοκο θέμα που θα πρέπει, αναγκαστικά, να μετατεθεί σε μελλοντικό ποστ!

No comments: