Wednesday, November 21, 2012

Η ζωή μιμείται την τέχνη


Εχθές το βράδυ, είδα στην τηλεόραση ένα ρεπορτάζ το οποίο με προβλημάτισε∙ ομολογώ ότι και τώρα που γράφω το κείμενο αυτό παραμένω προβληματισμένος και ο λόγος που γράφω είναι για να βάλω τις σκέψεις μου σε μια σειρά (ζητώ προκαταβολικά συγνώμη από τους αναγνώστες για το ότι γίνονται μάρτυρες αυτής της δημόσιας ψυχανάλυσης!) Το ρεπορτάζ είχε ως θέμα την Ουσάμι Ρίκα (宇佐美里香) την καρατέκα από το Τόκιο που αγωνίζεται στα κάτα στο παγκόσμιο πρωτάθλημα της World Karate Federation που γίνεται αυτές τις μέρες στο Παρίσι –η Ουσάμι είχε πάρει το χάλκινο μετάλλιο στο προηγούμενο πρωτάθλημα της WKF το 2010, την πρώτη θέση στο Παν-Ασιατικό Πρωτάθλημα το 2009 και επί τρία χρόνια (2009, 2010 και 2011) την πρώτη θέση στο Παν-Ιαπωνικό Πρωτάθλημα. Μ’ άλλα λόγια, είναι η ελπίδα της Ιαπωνίας στα κάτα γυναικών, εξ ου και η παρουσίασή της στις αθλητικές ειδήσεις τις παραμονές του παγκόσμιου πρωταθλήματος.

Είναι προφανές ότι με τις παραπάνω περγαμηνές, η 26χρονη Ουσάμι έχει πολύ καλές προδιαγραφές για να νικήσει∙ για τις περγαμηνές αυτές δε, ένα μέρος των ευσήμων θα πρέπει να αποδοθούν και στον υπεύθυνο για την προετοιμασία της και δάσκαλό  της, τον Ινόουε Γιοσίμι (井上慶身). Ο δάσκαλος Ινόουε θεωρείται θρύλος στο χώρο των προπονητών του καράτε στην Ιαπωνία έχοντας οδηγήσει στα ψηλότερα σκαλιά των ιαπωνικών και διεθνών βάθρων αθλητές όπως οι αδερφοί Χασεγκάουα, ο Αντόνιο Ντίαζ και η Νακαγιάμα Μίε και κατέχοντας σήμερα τον τίτλο του επικεφαλής προπονητή της Εθνικής Ομάδας Επιδείξεων Καράτε της Ιαπωνίας και του μέλους της τεχνικής επιτροπής της Ιαπωνικής Ομοσπονδίας Καράτε. Για την ιστορία, η καταγωγή του είναι από το Σίτο Ρίου –ήταν μαθητής του Χαγιάσι Τερούο (1924-2004) ο οποίος με τη σειρά του υπήρξε μαθητής του Μαμπούνι Κένουα (1889–1952), του δημιουργού της σχολής- και πλέον είναι επικεφαλής του δικού του «χα», με την ονομασία «Ινόουε-χα Σίτο Ρίου» (井上派糸東流).

Μετά τις… συστάσεις, ας επιστρέψουμε στο θέμα μας: μετά από μια αναδρομή στη μέχρι τώρα πορεία της Ουσάμι, το ρεπορτάζ έδωσε μια γεύση από την προετοιμασία της για το πρωτάθλημα του Παρισιού (περιλαμβάνοντας μάλιστα και λίγα λόγια από το δάσκαλο Ινόουε) και κάποια στιγμή ο δημοσιογράφος ρώτησε την κοπέλα αν υπήρχε κάποια ξεχωριστή τακτική που ακολουθούσε στην προπόνησή της πέραν της αφοσιωμένης και σκληρής δουλειάς – η φράση είναι «ισόου-κεν-μέι» («一生懸») δηλαδή «σαν να εξαρτάται η ζωή σου» και αποτελεί ένα από τα αγαπημένα κλισέ των ιαπώνων, αθλητών και μη. Και εκείνη απάντησε ότι ο δάσκαλός της, της έχει πει να παρακολουθεί «τζιντάι γκέκι» («時代劇») δηλαδή κινηματογραφικές ταινίες εποχής και να προσπαθεί να μιμείται το παίξιμο των ηθοποιών.


Όποιος έχει δει τζιντάι γκέκι  ίσως αρχίζει να καταλαβαίνει τον προβληματισμό μου: επηρεασμένα από τα κλασσικά είδη θεάτρου Καμπούκι και Νο τα έργα αυτά είναι υπόδειγμα στυλιζαρισμένου και αφύσικου παιξίματος –τουλάχιστον για τη δυτική αισθητική που έχει διαμορφωθεί από τη σχολή Στανισλάβσκι και τη «μέθοδο» του Λι Στράσμπεργκ και του Actors Studio. Ακόμα και οι ίδιοι οι ιάπωνες συχνά κοροϊδεύουν τις σχεδόν μηχανικές κινήσεις του σώματος, τα έντονα βλέμματα και τον στομφώδη τρόπο ομιλίας που αποτελούν χαρακτηριστικά των έργων αυτών, ενώ ο τρόπος που παρουσιάζονται οι πολεμικές τέχνες (κυρίως οι ένοπλες καθώς η θεματολογία τους περιλαμβάνει κατά 99% σαμουράι, ξιφομαχίες κ.λπ.) είναι τόσο περιχαρακωμένη σε κλισέ και σε υπερβολές που το σχόλιο  «Αυτό είναι καλό για τζιντάι γκέκι –όχι για το ντότζο» είναι αρκετά συνηθισμένο σε μαθήματα πολεμικών τεχνών όταν κάποιος μαθητής κινηθεί με υπερβολή.(Όσοι δεν έχουν δει τζιντάι γκέκι, ας σκεφτούν τις κακές ταινίες κουνγκ φου του Χονγκ Κονγκ της δεκαετίας του 1970).

Και παρόλα αυτά, ένας δάσκαλος/προπονητής –και δη ένας από τους καλύτερους στην Ιαπωνία- προτείνει στους μαθητές/αθλητές του να χρησιμοποιήσουν αυτό ως παράδειγμα προς μίμηση; Γιατί; Όσο και αν το σκέφτομαι δεν μπορώ παρά να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι το αγωνιστικό καράτε έχει γίνει τόσο πολύ προσανατολισμένο στην περφόρμανς που σιγά-σιγά μεταλλάσσεται σε κάτι ανάλογο με αυτό που στα ιαπωνικά αποκαλείται «τάτε» («殺陣») και στα αγγλικά «stage fighting», δηλαδή ένα είδος μίμησης πολεμικής τέχνης προσαρμοσμένο στις ανάγκες και επηρεασμένο από τις επιταγές του κινηματογράφου –όσοι παρακολουθούν τους τίτλους τέλους των ταινιών θα έχουν δει την αναφορά «martial artschoreography». Και παρότι ως ξεχωριστή τέχνη είναι όντως ενδιαφέρουσα, οι ερωτήσεις στις οποίες καλείται να απαντήσει είναι διαφορετικές από αυτές των πολεμικών τεχνών.

Το παραπάνω δεν είναι υπόθεση που προκύπτει μόνο από τα κάτα. Σε όσες επιδείξεις καράτε έχω δει στην Ιαπωνία τα τελευταία χρόνια, το τζιγιού κούμιτε, δηλαδή το ελεύθερο παίξιμο (συνήθως με έναν καρατέκα εναντίον δύο ή τριών για λόγους καλύτερης ροής) που ακολουθεί τις επιδείξεις κάτα, είναι εμφανώς σκηνοθετημένο και περιλαμβάνει σχεδόν πάντα αρκετές ρίψεις/ανατροπές (του τζούντο ή του αϊκίντο) και τουλάχιστον δύο ή τρία πολύ θεαματικά ιπτάμενα λακτίσματα. Ως θέαμα είναι εξόχως απολαυστικό (και ενίοτε ενδιαφέρον στρατηγικά) αλλά ο προσανατολισμός του στην περφόρμανς είναι πρόδηλος∙ το τζιγιού κούμιτε που γίνεται στο πλαίσιο της κανονικής προπόνησης είναι, βεβαίως, πολύ διαφορετικό και παραμένει αυτό που λέμε «sparring» με το βαθμό της επαφής να ποικίλλει αναλόγως του στιλ. 


Επιστρέφοντας στα κάτα, επειδή το συγκεκριμένο θέμα μου κίνησε την περιέργεια έψαξα να βρω εκτελέσεις κάτα από τον ίδιο τον Ινόουε Γιοσίμι και παρότι δε βρήκα, βρήκα ορισμένα εκτελεσμένα από το δάσκαλό του το Χαγιάσι Τερούο. Ίσως δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι δικές του εκτελέσεις δεν είχαν καμία σχέση με τις εκτελέσεις των μαθητών του Ινόουε –οι κινήσεις είναι πολύ πιο ρέουσες και πολύ πιο φυσικές. Όλο το κίμε που χρειάζεται για να είναι το κάτα ζωντανό ήταν παρόν, όμως σε καμία περίπτωση δεν εκφραζόταν τόσο υπερβολικά (ή… κινηματογραφικά) όσο στις περιπτώσεις της Ουσάμι ή του Ντίαζ, δηλαδή των κορυφαίων δύο μαθητών του Ινόουε. Επιπλέον, σε κάποια βίντεο που δείχνουν τον Ινόουε να διδάσκει, οι δικές του κινήσεις μοιάζουν πολύ πιο ήπιες και φυσικές από αυτές των μαθητών του όταν εκτελούν τα κάτα σε αγώνες∙ ωστόσο, αυτό το τελευταίο μπορεί και να μη σημαίνει πολλά πράγματα καθώς η προετοιμασία για αγώνες ενδέχεται να είναι διαφορετική.

Όπως έγραψα και στην αρχή, δεν μπορώ να πω ότι καταλαβαίνω ακριβώς το σκεπτικό μιας τέτοιας ερμηνείας των κάτα. Βεβαίως κάποιος θα μπορούσε να πει ότι η εμπειρία μου από το καράτε είναι πολύ μικρή και πολύ παλιά –και θα έχει δίκιο καθώς από τα τρία χρόνια που έκανα καράτε έχει περάσει πάνω από μια εικοσαετία και τα πράγματα με τα οποία ασχολήθηκα στα χρόνια που ακολούθησαν είναι εντελώς διαφορετικά. Παρόλα αυτά, οι πολεμικές τέχνες είναι πολεμικές τέχνες και οι βασικές τους αρχές είναι οι ίδιες γιατί δεν μπορούν να είναι διαφορετικές: μια κίνηση είναι φυσική ή δεν είναι είτε μιλάμε για άοπλες τέχνες, είτε για ένοπλες και μια κίνηση που μιμείται τη χορογραφία των ιαπωνικών ταινιών εποχής σχεδόν ποτέ δεν είναι φυσική γιατί δεν προσπαθεί να είναι.

Βλέποντας ωστόσο το αποτέλεσμα στους μαθητές/αθλητές του Ινόουε και βλέποντας τις διακρίσεις τους, φαίνεται ότι τελικά αυτή η θεατρικά υπερβολική και αφύσικη κίνηση αποδίδει –ήτοι ανταποκρίνεται στα κριτήρια των κριτών των αγώνων. Και αυτό, τουλάχιστον για μένα, σημαίνει ότι το καράτε έχει μεταμορφωθεί σε κάτι διαφορετικό από αυτό που είχα αντιληφθεί όταν έβλεπα τους μεγάλους δασκάλους των δεκαετιών 1960 -1970 (Νακαγιάμα, Καναζάουα, Ενοέντα κ.λπ.) να εκτελούν τα ίδια κάτα∙ το αν αυτή η εξέλιξη ωφελεί ή όχι το καράτε είναι μια συζήτηση την οποία δεν αισθάνομαι αρμόδιος να κάνω καθώς η εμπλοκή μου με τη συγκεκριμένη τέχνη είναι, όπως είπα και παραπάνω, επιεικώς μικρή. Ακριβώς δε γι αυτό το λόγο, επιφυλάσσομαι ότι πίσω από όλα αυτά κρύβεται κάτι που δεν μπορώ να αντιληφθώ –και με δεδομένο ότι μιλάμε για δασκάλους οκτώ νταν και παγκόσμιους πρωταθλητές, η πιθανότητα αυτή κάθε άλλο παρά μικρή είναι!

ΥΓ
Τη στιγμή που ανεβάζω αυτό το κείμενο, το σάιτ της WKF δείχνει ότι τόσο η Ουσάμι, όσο και ο Ντίαζ έχουν πάει στον τελικό των κάτα γυναικών και ανδρών αντίστοιχα. Εντελώς συμπτωματικά, υποθέτω, απέναντί τους έχουν και οι δύο γάλλους καρατέκα…

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ: Τελικά πήραν και οι δύο την πρώτη θέση (βλ. και τη σχετική κατάταξη στο σάιτ της WKF)

ΥΓ2
Ζητώ συγνώμη για την ποιότητα των φωτογραφιών –είναι τραβηγμένες από τον υπολογιστή καθώς, όπως έγραψα στην αρχή, το πρωτάθλημα της WKF γίνεται στο Παρίσι.

11 comments:

MikeSan said...

Και επιτελους καποιος που κανει νυξη σε ενα θεμα που το ειχα παντα απορια. Επισης αυτου του ειδους η χορογραφια στο Τζιγιου Κουμιτε εχει μπερδεψει αρκετους να πιστευουν οτι το καρατε περιεχει πτωσεις τυπου τζουντο (π.χ. οσοτο γκαρι). Αυτο ηταν και θεμα διαφωνιας που ειχα με συνασκουμενο στο Αικιντο ο οποιος πιστευε οτι το Καρατε εχει πτωσεις. Τυγχανει να εχω υπαρξει μαθητης του Μαρτακη (ο οποιος ηταν μαθητης του Ενοεντα και Καναζαβα) και ειναι της ιδιας φιλοσοφιας με αυτα που περιγραφεις στην τελευταια παραγραφο.
Καλο βραδυ και συγγνωμη αν κουρασα.

Γρηγόρης A. Μηλιαρέσης said...

Δε με κούρασες καθόλου (τουλάχιστον όχι εμένα) και εδώ είναι μόλις έξι το απόγευμα. Ευχαριστώ για το σχόλιο -όσο για τις επιδείξεις αυτές, ίσως εδώ να εκτελούνται επειδή αρκετοί άνθρωποι ξέρουν τζούντο και άρα μπορούν να ανταποκριθούν. Όταν έκανα καράτε (ναι, τότε) οι περισσότεροι καρατέκα που εισέπρατταν κάποιο άσι μπαράι, τη μόνη τεχνική τζούντο που εκτελούνταν τότε, έσκαγαν κάτω με υπερβολικά άγαρμπο τρόπο. Ωστόσο, έχω την εντύπωση ότι η προσθήκη τέτοιων τεχνικών στο καράτε δεν είναι τόσο πρόσφατη υπόθεση και ότι, τουλάχιστον στην Ιαπωνία, γινόταν και παλιότερα (μάλιστα κάποιες τεχνικές των κάτα συχνά ερμηνεύονται ως τέτοιες). Το πρόβλημά μου δεν είναι ακριβώς εκεί όσο στο ότι αν το παρακάνει κανείς μ' αυτές τις τεχνικές καταλήγει στον κινηματογράφο. Και χωρίς να έχω πρόβλημα με το stage fighting, είναι άλλο πράγμα και καλό είναι να το θυμόμαστε.

Geo said...

Πολύ ενδιαφέρον άρθρο! Προπονούμαι στο καράτε κοντά στα τρία χρόνια τώρα και μπορώ να συμμεριστώ αυτά που γράφεις. Ο sensei μου λέει πάντα πως θα πρέπει να ζούμε την kata που κάνουμε και να μην κάνουμε απλώς θέατρο... Αλλά είναι δύσκολο να βρεις την χρυσή τομή , ιδιαίτερα όταν κορυφαία άτομα σαν αυτά που αναφέρεις είναι τόσο "θεατρικά" στην σκηνή και στην τελική αυτό είναι που επιβραβεύεται στους διαγωνισμούς...

Γρηγόρης A. Μηλιαρέσης said...

Ευχαριστώ πολύ για τα καλά λόγια. Άυτό ακριβώς είναι που με προβλημάτισε κι εμένα: το μέγεθος του δασκάλου και των συγκεκριμένων μαθητών/αθλητών -δεν είναι ακριβώς κάτι που μπορεί κανείς να το παραβλέψει εύκολα. Επιμένω, ωστόσο, σ' αυτό που λέω στο τέλος του κειμένου: οι άνθρωποι αυτοί ζουν το καράτε με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο (και δεν εννοώ επειδή είναι ιάπωνες -άλλωστε ο Αντόνιο Ντιάζ είναι από τη Βενεζουέλα) οπότε προφανώς η αντίληψή τους για την τέχνη πάει πολύ πέρα από την, ενδεχομένως πολύ πιο ρηχή, δική μας -ή έστω τη δική μου, δε θέλω να κάνω υποθέσεις για την αντίληψη κανενός άλλου. Παρόλα αυτά αναρωτιέμαι...

Geo said...

Νομίζω πως είναι λογικό να αναπτύσσεται και να εξελίσσεται το Karate όπως ένας ζωντανός οργανισμός. Αν οι αλλαγές είναι προς το καλύτερο ή το χειρότερο ούτε και εγώ μπορώ να πω. Πάντως έτσι και αλλιώς υπάρχουν πολλές σχολές, πολλά στυλ. Άλλα πιο παραδοσιακά, άλλα λιγότερο και αυτή η ποικιλομορφία είναι σίγουρα κάτι καλό. Στην τελική όπως λέει και το όνομά του 空手道. Ο καθένας χαράζει τον δικό του δρόμο στο καράτε και κρατάει αυτά που θεωρεί καλά για αυτόν ή όχι.

Γρηγόρης A. Μηλιαρέσης said...

Φυσικά. Όμως το πρόβλημα είναι ότι αυτή η προσέγγιση είναι υπεράνω στιλ -και έτσι κι αλλιώς το καράτε εδώ δεν είναι τόσο πολύ διαχωρισμένο κατά στιλ, απόδειξη ότι τα στιλ των καρατέκα που συμμετέχουν σε τέτοιες διοργανώσεις δεν αναφέρονται σχεδόν ποτέ. Με δεδομένο ότι ένας δάσκαλος "παραδοσιακών" προδιαγραφών όπως ο Ινόουε (προέρχεται από το Σίτο Ρίου και απέχει μόλις ένα βήμα από τον ιδρυτή του) ακολουθεί μια τέτοια τακτική, φαντάζομαι ότι μάλλον πρόκειται για κάτι αρκετά διαδεδομένο...

Spiros D said...

Πολύ σύντομα και επιγραμματικά,
Πτώσεις / ανατροπε΄ς στο karate, ναι υπάρχουν για όσους μελετούν τα kata βαθύτερα από την απλή εκτέλεση. Ακόμα http://www.youtube.com/watch?v=WNsvLv_CDDk περί το 1955.

Τρόπος εκτέλεσης, υπάρχει εξήγηση αλλά μία άλλη φορά που θα έχω περισσότερο χρόνο.
Τελευταίο μία διευκρίνηση, δεν υπάρχουν Ελληνες εν Ελλάδι μαθητές των Enoeda s. και Kanazawa s. Η παρακολούθηση ενός η και περισσοτέρων σεμιναρίων δεν σε κάνει μαθητή κάποιου δασκάλου.
My 2 yen worth.
ΣΓΔ

Γρηγόρης A. Μηλιαρέσης said...

Για τις ανατροπές, το ξέρω -απλώς αμφιβάλλω αν μπορεί κανείς να τις ενσωματώσει συστηματικά στην προπόνησή του αν δεν κάνει παράλληλα εξάσκηση σε πτώσεις. Αυτό που έχω δει εδώ πάντως στα τζιγιού κούμιτε που αναφέρω στο κείμενο δεν είναι απλώς μια τεχνική για να σπάσει η μονοτονία αλλά για αλλεπάλληλες τεχνικές που απλώς τελειώνουν με ένα χτύπημα (θυμίζουν πιο πολύ κλασσικά τζουτζούτσου του στιλ Τακενοούτσι Ρίου, Κιράκου Ρϊου, Αράκι Ρίου κ.λπ.) Βεβαίως αυτό δε γίνεται συνέχεια αλλά σε ένα τζιγιού κούμιτε των δύο λεπτών λεπτών βλέπει κανείς τουλάχιστον τρεις-τέσερις τέτοιες σεκάνς. Για την εκτέλεση, πραγματικά περιμένω να ακούσω την εξήγηση -δεν είμαι σίγουρος ότι θα την καταλάβω, αλλά θα προσπαθήσω!

MikeSan said...

Οπως προειπε και ο Γρηγορης η ανατροπες απαιτουν συγκεκριμενη και χρονοβορα εξασκηση που σου δινει κυριως το Τζουντο και Αικιντο. Το οτι ξεκινησαν εφαρμοζονται καποιες δανεικες πτωσεις (απο τζουντο και αικιντο) το 1955 εγινε καθαρα στα πλαισια προωθησεις στη Δυση. Και αυτο για τον απλουστατο λογο οτι στη Δυση φανταζε ποιο θεαματικη μια πολεμικη τεχνη που ειχε την ενεργεια των χτυπηματων αλλα και τα σεναριο ανιμετωπισης με πτωσης μιας κοντινης συγκρουσης. Η αληθεια βεβαια ειναι οτι το καρατε παραδοσιακα και δε το σοτοκαν δεν εχουν πτωσεις. Το αν καποιοι τις διδασκουν αυτο ειναι αλλη δουλεια. Και ναι το να λαμβανεις μερος σε σεμιναρεια του Ενοεντα, Καναζαβα κλπ δεν σε κανει καθητη κανενος αλλα το να εχεις δασκαλο το Οοτακε νομιζω σε κανει.

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ said...

Κάνω SotoKan Karate κάπου στα 16 χρόνια κ ομολογώ πως εκπλήσομαι που άνθρωπος που έκανε για ένα τόσο μικρό χρονικό διάστημα πολεμικές τέχνες, κ μάλιστα τόσα πολλά χρόνια πρίν, γνωρίζει τόσα πολλά κ σωστα πράγματα για πρόσωπα κ καταστάσεις.
Είναι γνωστό πως το καρατε προσπαθούσε χρόνια να γίνει Ολυμπιακό άθλημα για να έχει περισσότερα έσοδα κ χορηγίες. Για να γίνει αυτό χρειάζονται 2 προϋποθέσεις
1) Οι τραυματισμοί να τεινουν στο μηδέν.
Αποτέλεσμα: τα διάφορα προστατευτικά καθώς κ η πρακτική απαγόρευση της άμυνας που παίρνεις ποινή στους αγώνες kumite
2) Να γίνει πιο εντυπωσιακό στο μάτι του θεατή, για να προσεκλύσει χορηγούς
Αποτέλεσμα: Τα Κάτα έχουν αποκτήσει ένα εντυπωσιακό αλλα ψεύτικο κ πομπώδες ύφος. Αλλα κ το Kumite έχει γίνει τόσο σπόρ με σκοπό να έχουμε εντυπωσιακά χτυπήματα κ μεγάλες ταχύτητες.
Σίγουρα οι πολεμικές τέχνες είναι "ζωντανοί οργανισμοί" κάθε γενιά προσθέτει κάτι κ σιγά σιγά αλλάζουν. Το θέμα είναι προς ποια κατεύθυνση θέλουμε να εξελιχθεί
Τέλος να συμφωνήσω απόλυτα με τον Spiro D παραπάνω κ να ζητήσω συγγνώμη για το μακροσκελές του post μου

Γρηγόρης A. Μηλιαρέσης said...

Ευχαριστώ για τα καλά λόγια -αν και δεν είμαι βέβαιος ότι τα αξίζω καθώς η ενασχόλησή μου με τις πολεμικές τέχνες είναι κάπως μεγαλύτερη (είπα απλώς ότι με το *καράτε* ασχολήθηκα για λίγα χρόνια πριν από πολλά χρόνια -όχι με το μπούντο γενικότερα!) Η αιτιολόγηση των Ολυμπιακών Αγώνων μου ακούγεται πολύ λογική οπότε την κρατώ μέχρι να ακούσω κάποια άλλη και ευχαριστώ εισέτι, αυτή τη φορά για τη διαφώτιση. Ομολογώ ότι παρότι κάτι ανάλογο συνέβη στο τζούντο, δε σκέφτηκα να αναζητήσω το ίδιο αίτιο και πίσω από τις αλλαγές του καράτε.